Қазіргі қазақ киносының келбеті мен деңгейі қандай? деген сұраққа жауап бермес бұрын оны екі кезеңге бөлінетінің айта кеткен жөн болар. Олар: кеңестік және тәуелсіздік алғаннан бергі кезеңдер.
Қазіргі отандық киноөнімдерді бірнеше топқа бөлуге болады:
1. коммерциялық немесе бұқаралық кино;
2. тарихи, идеологиялық кино;
3. авторлық, фестивальдік кино.
Әрқайсысына қысқаша тоқтала кетсек, бірінші топ, яғни коммерциялық кино деген атауы ғана болмаса, Голливуд киносынан техникалық тұрғыда ғана емес, сонымен қатар тақырыптық тұрғыда да артта қалып келеміз. Әлі де үйренеріміз көп. Тарихи идеологиялық жанрдағы фильмдерге келер болсақ, олар көбіне мемлекет тарапынан бөлінетін ақшаға түсіріледі. Дегенмен, деңгейі төмен болып жатады. Бұл киноны түсірудегі ерекшелік - әркімге ұнай бермейтін жанрдағы киноны көрермен сүйсініп көретіндей етіп, жоғары деңгейде түсіру. Бірақ көп режиссерлер бұл талапты орындай алмай жатады. Ал суреткерлік ұстанымдарына ғана адал режиссерлер тобы түсіретін авторлық, фестивальдік кино өте жақсы деңгейде түсіріліп, тіпті халықаралық фестивальдерде аталып жататыны қуантарлық жайт.
Дегенмен, отандық режиссерлердің шетелдік кино индустриясынан үйренері әлі де көп деп есептеймін.
Жаз Жаз келді. Күн шығып, дала жасыл кілемге оранып, әдемі гүлдер шығып жайқалуда. Баларда демалысқа шығып, ауылдағы ата- әжелерінің үйлеріне барады . Күн сәулесі адам денесін ысытады.Көп отбасылар енді теңізге барады. Қалың киімдерін салып, жеңіл киімдерін шығарады. Далада көп деген шыбын- шіркейлер, көбелік, инеліктер шығады. Жаз өте ыстық болады, сондықтан отбасылар далаға жатады. Төрт-түлік малдар төлдейді. Балалар қошақан, бота ,күшік солармен күні- түні қызық көріп ойнайды. Жас балалар қолдарына ермексаз байланған жіп ұстап, инеліктерді ұстайды. Жазымызда осындай қызықтармен өтеді. Жаздан кейін желді, жаңбырлы, алай-дүлей күз келеді.
Аяғын үзеңгіге салып, арғымақты жалынан ұстап өмір жолындағы өз соқпағын таңдауға тәуекел еткен, айналайын талапкерлер, егер сендер журналистика әлемінің табалдырығынан аттап, есігінен енеміз десеңдер, бұл кәсіптің түбіне дейін терең бойлап, орта жолдан кері қайырылмайтындай арғы-бергісін таразыға тартқандай салмақпен ойлап барып шешім қабылдағандарың дұрыс.
Рас, алғашында журналистика адамды магнит тәрізді өзіне тартып алады. Газет-журналдарда жарық көрген мақала соңындағы аты-жөнің, радио эфиріндегі сөйлеген сөзің, яғни, әдеттен тыс ерекше естілген үнің, көгілдір экрандағы көрерменмен бетпе-бет келетін болмыс-бітімің – бәрі де талапкер үшін таңғажайып тартымды құбылыстар. Тіпті, арманыңа жол ашатын табыс кілті десе де болғандай. Бірақ, журналистика тек осынау жүрек тебірентер жағымды өмірлік құбылыстардан ғана тұрмайтынын, оның одан да өзге егжей–тегжейі мен қыр-сыры, күнгейі мен теріскейі, жотасы мен белесі, асуы мен асқары бар екенін ескерген абзал. Ал тек қана жігерлендіретін, қайратыңа қайрат қосып, қиялыңа қанат бітіретін кілең жағымды құбылыстар журналистиканың төл табиғатын, бар болмысын түгел қамти алмайды.
Себебі, журналистің бармайтын жері, баспайтын тауы, ашпайтын есігі, кірмейтін тесігі қалмайды. Журналист өмірдің ғажабын да, азабын да, қоғамның жақсылығын да, жамандығын да жазады. Қажет болса (егер кейіпкері түрмеде болса түрмеге, жындыханада болса жындыханаға, т.с.с) өртке де араласады, сотқа да кіріседі, ұрыс-шатаққа, қылмыстық оқиғаларға да, саяси шараларға да, өлім-жітімге де араласады (тіпті, өз шындығын қорғау үшін соттасуы да мүмкін, репортаж жүргізу үшін соғысқа баруы да ықтимал, керек болса өлімге де бас тігеді). Өйткені журналист бал арасына ұқсап, өзіне қажет ақпаратты жер-көкті кезіп, шартарапты шарлап, тірнектеп, теріп жүріп жинайды. Сол ізденістің барысында небір керемет ләззат алатын таңғажайып тамаша сәттерді, сонымен қатар, адам айтса сенгісіз сұмдық оқиғаларды, қилы-қилы күрделі процесстерді бастан кешіреді. Қызмет бабындағы кәсіби бәсеке – өз алдына бөлек дүние. Өздерің білесіңдер, басқа сала өкілдерін былай қойғанда экранда да эфирде де «жұлдыздардың» микрофонға жармасып, жүргізушілікке таласатыны – факт. Сонымен, БАҚ мінберіне барар жолдағы белестер жайлы кеңестер:
1. Тек қана шындықты айт; 2. Алған бетіңнен қайтпа, түбіне жетпей тынба, қысқасы – «қадалған жеріңен қан ал»; 3. Әдептілік әлемді бағындырады, әрдайым әдепті бол; 4. Батыл бол, қорықпа! (Аққа құдай жақ); 5. Мақтау естісең де, сынға ұшырасаң да кітапқа жүгін (ең сенімді дос сол); 6. Кез келген ақпаратты жария етпес бұрын тексеріп ал («Басқа бәле-тілден»); 7. «Ой қайталама, сөз қайталама» (Профессор Омашевтың теориясынан), т.с.с. толып жатқан толғамдар бар, қалғандарымен оқуға түскен соң дәріс кезінде танысасыңдар.
Сонымен, «Ата алмасам, маған-серт, атылмасаң саған-серт» деп аңшының мылтығымен серттескеніндей қазақ журналистика қарашаңырағының табалдырығынан аттамас бұрын бұл киелі кәсіпті басы бүтін таңдап, біржолата және түбегейлі шешім қабылдағаннан кейін есіктен ене бер. Ал «нар тәуекел» деп басынан сөз асырмаған бабалар жолын таңдап, босағадан аттаған екенсіңдер, демек, ұлттық журналистиканың қамын күйттейтін, шындық үшін шырқырайтын, ұлттық құндылықтарды дәріптейтін, ақпарат үшін ішкен асын жерге қоятын алған бетінен қайтпайтын, шындықтан басқаны айтпайтын радио мен телевизияның эфиріндегі қайтпас қарагер, басылымдар мен интернет сайттарындағы мәселені тарқатса түйінін шешіп айтатын, керек жерін дөп басып, кесіп айтатын көсем, шешен журналист болатындарыңа сене бер!
Қазақ киносының қазіргі келбеті.
Қазіргі қазақ киносының келбеті мен деңгейі қандай? деген сұраққа жауап бермес бұрын оны екі кезеңге бөлінетінің айта кеткен жөн болар. Олар: кеңестік және тәуелсіздік алғаннан бергі кезеңдер.
Қазіргі отандық киноөнімдерді бірнеше топқа бөлуге болады:
1. коммерциялық немесе бұқаралық кино;
2. тарихи, идеологиялық кино;
3. авторлық, фестивальдік кино.
Әрқайсысына қысқаша тоқтала кетсек, бірінші топ, яғни коммерциялық кино деген атауы ғана болмаса, Голливуд киносынан техникалық тұрғыда ғана емес, сонымен қатар тақырыптық тұрғыда да артта қалып келеміз. Әлі де үйренеріміз көп. Тарихи идеологиялық жанрдағы фильмдерге келер болсақ, олар көбіне мемлекет тарапынан бөлінетін ақшаға түсіріледі. Дегенмен, деңгейі төмен болып жатады. Бұл киноны түсірудегі ерекшелік - әркімге ұнай бермейтін жанрдағы киноны көрермен сүйсініп көретіндей етіп, жоғары деңгейде түсіру. Бірақ көп режиссерлер бұл талапты орындай алмай жатады. Ал суреткерлік ұстанымдарына ғана адал режиссерлер тобы түсіретін авторлық, фестивальдік кино өте жақсы деңгейде түсіріліп, тіпті халықаралық фестивальдерде аталып жататыны қуантарлық жайт.
Дегенмен, отандық режиссерлердің шетелдік кино индустриясынан үйренері әлі де көп деп есептеймін.