1) Личные
(Жiктеу)мен – я
сен – ты
сіз – Вы (уважит., ед.ч.)
ол – он, она, онобіз – мы
сендер – вы
сіздер – Вы (уважит., мн.ч.)
олар – они2) Возвратные
(Өздік)өз – свойөзім – я сам
өзің – ты сам
өзіңіз – Вы сами
өзі – он сам, она сама, оно самоөзіміз – мы сами
өздерің – вы сами
өздеріңіз – Вы сами
өздері – они сами3) Указательные
(Сiлтеу)бұл, осы, мына, мынау – это, эта, этот
сол, ана, анау – то, та, тот
міне – вот
әні, әне, әнеки, сонау – вон тот, та4) Вопросительные
(Сұрау)Кім? – кто? Не? – что?
Қайда? – где? куда?
Қашан? – когда?
Қай? Қандай? – какой?
Нешеу? – сколько?Неше? Қанша? – сколько?
Қайдан? – откуда?
Қалай? – как? каким образом?
Қайсы? – который?
Нешінші? – который?5) Определительные
(Жалпылау)бәрі, барлық, бүкіл, барша – всеәр, әрбір – каждый
әрқайда – везде
әрқалай – по-разномуәркім – каждый (чел.)
әрқашан, әрдайым – всегда
әрқайсысы – каждый из них6) Неопределённые
(Белгісіздік)біреу – некто, кто-то
әлдеқандай – какой-то
әлдеқашан – когда-то
біраз – немногобірдеме – нечто, что-то
әлдеқайда – где-то, куда-то
бірнеше – несколько
кей, кейбір – некоторый7) Отрицательные
(Болымсыздық)ештеме, ештеңе, дәнеме, ешнәрсе – ничтоешкім – никто
ешбір – ни один
ешқайда – никуда
ешқандай – никакой
ешқашан – никогда
ешқалай – никакешқайсысы – никто из них
Бақытсыз Жамал» романының оқиғасына арқау болған мәселе де осы, ескі әдет ғұрыптың қыспағына түскен қазақ қызының тағдыры еді. Сүйгеніне қосылып, бақытты өмір сүруді армандаған бойжеткеннің бақытқа жету жолындағы акыр күресі мен қиындыққа толы жолы суреттеледі. Шығарманың сол кезеңдегі қазақ даласының шынайы тынысы тіршілігін көрсететін иірімдерден бастап, қазақ қызының тағдырын шешкен әлеуметтік теңсіздік жағдайлары ашық көрсетіледі.
Ал осы романда нақты қандай түйткілді мәселелер көтерілген? Қазақ қызының рухани өміріне қатысты қандай оқиғалар орын алады?
Ескі заманның шырмауында қалған қазақтың көзін осындай қазақ қыздарының алдыға суырылып шығып, өз теңдігін сұрауы ашқандай болады. Алайда бұл шығармада тек қана ата ана қарсылығы емес, сонымен қатар қызды адам емес тауар ретінде көретін, оны қалыңмалға айырбастайтын ашкөз, сараң адамдардың бейнесі де ашылады. Мысалға, туған әкесінің билік үшін қызының өмірін күлге айналдыруы; оның сезімдерімен санаспай, бірін бірі жаралған қос ғашықты айырулы мен опасыздыққа жатқызар едім.
Менің ойымша, Міржақып Дулатов өз туындысында Жамал қыздың тағдыры арқылы, тар заманның шынайы бет бейнесін, халықтың сол кездегі жағдайының бәрін ашып көрсеткендей. Себебі, романда Сәрсенбай мен Жамал арасындағы, юай мен кедей деп бөлінген таптық өкілдердің арасында қарама қайшылықтар мен адамдардыңрузани жағынан емес, байлығына қарап бөлінуі, адами қасиеттерді бағаламауы шынайы көрсетіледі. Сонымен қатар, заманының кесірінен өзгерген әке мінезі осыған дәлел болады. Міржақып оны басында; « Момын, мал баққан кісі» деп суреттесе, бірте бірте ол да байлықтың буына масайрап, тіпті өз қызын табан астына салып, тағдырының күл талқанын шығарған еді.
Қорыта келе, халқының халі үшін ширығып, жан беруге даяр болған қаламгер М.Дулатовтың романында сол уақыттағы қазақ халқының тұрмыс тіршілігі мен салт санасы бір адамның тағдырымен байланыс тапқандай. Жамал қыздың басынан өткен оқиғалары арқылы біз, қазақтың сол кездегі рухани өсу жолы мен кері кеткен замана шындығын анық тани білдік.
Подробнее - на -