Менде де дәл солай және басқалары да бар
Дағды мен ишара
Көз аларту. Ұрыс басы, сес, күш көрсету, біреуге ренжу түрі. Жек көрген адамдар да көз алартады.
Көз қысу. Ыммен сөйлесу. «Үндемей отыр, бәрін білем» дегеннің ишарасы. Тәрбие дәстүрінде бұл әдептілік емес.
Көзін жұмып, бас шайқау. «Үндеме, дымың ішіңде болсын» деген ишара.
Кеудесін соғу. Мақтану не жеңістің үлкен белгісі. Бұл әдетті жауын жеңген батырлар, қарсыласын жыққан палуандар көп қолданған. Жеңімпаздың кеудесін соққанының ерсілігі жоқ. Жайшылықта, орынсыз жерде кеуде соғу — әдепсіздік, тәрбиесіздік.
Қабақ түю. Біреуді ұнатпаудың, бір істі жаратпаудың не көңіл күйі болмай, ренжіп отырудың кейпі.
Қамшы тастау. Бұл — ұлттық салт-дәстүр, әдет заңы бойынша шешендер мен билердің, талапкерлердің дау-жанжал кезінде сөз сұрау ғұрпы.
Қол сілтеу. Ренжу, өкпелеу. «Не болсаң о бол» дегендей, көңлі қалған, жәбірленген кісінің ісәрекеті. Біреуге қол сілтесең, ол мұны өзін жәбірлеу, соғу деп түсінеді. Қол сілтеу соңы жақсылыққа апармайды.
Қол соғу. Қошемет көрсету, мадақтау, қолпаштаудың жарқын да әсерлі көрінісі. Қол соғу, шапалақтау — ақындарға, әнші-өнерпаздарға, спортшы жеңімпаздарға жасалатын көпшіліктің құрметі әрі алғыс сезімі, аса зор ризалық белгісінің жиі қайталанатын, қолданатын дәстүрлі әдеті. Мұндай сәтте құрмет иелері жиналғандарға алғыс айтып, бас июге тиісті.
Қол көтеру. Халқымыздың таным-түсінігінде бұл әдеттің бірнеше мән-мағынасы бар. «Сөзім бар, айтарым бар» дегенді білдіреді. Сондай-ақ «қол көтерді» деген де сөз бар. Ол «ұрды, соқты» дегенді білдіреді. Мұның «қол көтеруге» ешқандай қатысы жоқ.
Қол құсыру. Айыпты болудың не сонысына кешірім сұраудың «қата менен» еген ишарасы. Дәстүр бойынша кешірім сұраушы қолын қусырып (екі қолын жеңіне тығып), өз кемшілігін мойындап, ғафу өтінеді. «Алдыңа келсе — атаңның құнын кеш» деген аталы сөзге жығылған қазақтың мұндайда кешірім жасап, қолын алып, төріне шақыратын тектілігі де болған.
Құйрығын жерге түю. Табалау. Араздасқан өз бәсекелестерінің, өзіне қиянат жасаған дұшпандарының бақытсыздыққа, қолайсыз жағдайға ұшырағанын көргенде, естігенде жәбірленуші адам: «Саған сол керек!» «Құдайым тапқан екен!» — деп, құйрығын жерге түйіп, есесі қайтқандай табалап, қуанады.
Маңдайын ұру. Қатты өкінуден, яғни қатты қаталасудан, тағдырға мойынсынудан туған дағды. Адамның өзіне-өзі белгілеген және қолданатын қатаң жазасы. Мұның тәртібі — өкінішті адам өз маңдайын жұдырығымен соғады. Бұл жазаны көбінесе ер адамдар өзіне қолданады.
Мұрын тыржиту. Менсінбеу, Теңсінбеу. «Неге келдіңнің» тілсіз берілетін нұсқасы. Бұған маңдай, бет тыржиту да жатады.
Сан соғу. Қапы кету, «қап, әттеген-айдың» зор белгісі. Бұл жай өкіну емес, өксу.
Өбу. Жақсы көрген сәбиді немесе адамды маңдайынан, бетінен ернін тигізіп өбеді. Бұл — сүюге жақын көрініс.
Теріс қарау. Ұнатпай, жек көрудің, көргісі келмейтін, қабылдамаған адамның іс-қимылы.
Төбесіне қолын қойып шығу. Ел жұртынан безінген адам ортадан төбесіне екі қолын қойып шығады. Бұл — сирек көрініс — «енді сендерді желкемнің шұқыры көрсін, көрмеймін, келмеймін!» деген ауыр кесім. Ауыр бол са да, ел ішінен көңілі қалып, безіп кеткендер болған. Мысалы, Шәкәрімнің «Қалқаман — Мамыр» дастанындағы Қалқаман өзін оққа байлаған елжұртынан осылай безіп, нағашыларына кеткен. «Төбеңе қолыңда қойма» деген тыйым осындай әдеттен сақтандырады.
Тістену, тіс қайрау. Ашу ызадан, өштесуден туған іс қимыл. Ашулы адам туралы «тістеніп отыр екен. Тісін қайрап отыр екен» дейді. Шашын жұлу. Долы әйелдердің ашуланған кезінде өз шашын өзі жұлып бүлінетін әдеті болады. Қайғықасыретке тап болған әйелде шашын жұлып, зар шегеді.
Ыржию (күлу). Риза адамның көңіл күйін білдіретін әдет. Бұл сабырлылық белгісі деп те қабылданады.
Ішегін тарту. Шошынғанды, қатты таңданғанда болады. Жалпы ішек тарту жақсы әдет емес.
Халық салтында әдет-ғұрыптың түрлері көп. Оның тәрбиелік, өнеге, тәлімі де зор. Халық мінез-құлқын жақсы білетін адамдар әркімнің жүрістұрысынан, іс-әрекетінен, қас-қабағынан-ақ оның көңіл күйін айтпай-ақ сезіп-біліп отырады. «Қабағың ашық қой» деп оның көңілділігін, «иығың түсіп кетіпті ғой» деп жабыр қаулы жайын сезе қояды. Жігіттердің мезгілсіз жүруінен, әйелдердің керілуінен, қыздардың орынсыз күлкісінен әркім өзінше байлам жасайды, адамды сол арқылы танып, бағалайды. Әзіл-қалждыңда кейбір туысқандық қатынасты білдіретін де әдетғұрыптар бар. Мысалы, екі жігіт бір-біріне күлімдеп, бастарын қасыса, бажа болғаны. Егер жастар бір еркектің құлағынан тартып ойнап жатса, ол жездесі болғаны. Ел ішінде осындай ыммен білдіретін ұғымдар өте көп. Жақсы дегенді бас бармағын көрсетіп, жаман дегенді қолын сермеп, мұрнын тыржита салатын әдет бар...
Объяснение:
Иа, бауыр екі түрлі, рухани бауыр және туған қанадыстық бауыр. Адамға туған бауыр әрине, жақын болғандықтан одан, оның қолынан келмейтін нәрсені дәметіп, биологиялық туыстықты міндет етеміз, сосын да туыстар тез, болмашыға ренжи қалады, ал Құранда «ихуан» сөзімен кездесетін рухани бауыр тіпті жақын болады, ортақ сөзің бар, мүдде, көреалмаушылық, дүние бөлісі жоқ, тек қана тілеулес болып жүретін бауырдың орны бір бөлек. Мен сөз еткен Нәбижан ағам да, Жәлел ағам да, Баққожа ағам да осындай рухани бауырға жататын ортақтығымыз бар, жанымыз жақын ағалар. Кімде кім бір ауыз жақсы сөз жазса, оны оқыған сайын ол пендеге сауап барып отыратыны шын, онда ол кісілер бақытты. Біз жанымызда бар жақсы адамдарды қадірлеуміз керек, ол кісілермен замандас болғанымызға біз бақыттымыз.