XVIII гасырдагы улы тулганын бiрi - Уйсiн Толе би. Ол Аз Таукенiн тусында "Жетi жаргы" атты зан жобасын жасаган когам кайраткерi, ел агасы. Ьоле Алiбекулы казiргi Жамбыл облысы Шу ауданынын Жайсан жайлауында дуниеге келген. Казак шежiресiнде: Дулаттан Жансы, одан Жарлкамыс, Жарылкамыстан Жанту би, одан Жайылмыс би, одан Кудайбердi би. Сол тогыз улдын бiрi Алiбектен Толе би туады. Толе жастайынан ескiше окып сауатын ашады. Арабша, парсыша тарихи кiтаптарды, аныз, хисса-хикаяларды коп окиды. Бiр жагынан казактын аныз-ангiме, олен-жырларын, шежiре-тарихтарын ел арасынан тындап, асiресе озiнiн бабалары Жанту, Жарылкамыс билердiн кесiмдi, тапкыр, онегелi накыл, шешен создерiн ойында сактап оседi. Толенiн акесi Алiбек те созге дiлмар шешен би болган кiсi. Толе бала акесiне ерiп журiп ел коредi, журт таниды.
Абай орыс әдебиетін 1882 жылдан бастап аударған. Ең бірінші аудармасы - орыстың атақты ақыны Лермонтовтың «Бородино» атты патриоттық өлеңінен үзінді. Ең соңғысы - Лермонтовтың «Вадим» атты ұзақ әңгімесінің желісін, оқиғасын алып, өзінше қысқартып жазған поэма. Абай аудармаларын зерттеушілер қазір орыс әдебиетінен оның елуден аса аударған өлеңдері барлығын айқындап отыр. Олардың ішінде лирикасы да, баснясы (мысал өлеңдер) да, ұзақ өлеңдері де, сатиралық лирикалары да бар. (Солардың ішінде «Қарға мен түлкі» атты басня екі түрлі вариантта аударылған)
Орыстың атақты жазушы, ақындарын аударуда Абай тек қана қазақ емес, бүкіл шығыс елінде елеулі орын алады. Шығыс елінде 1889 жылға шейін Пушкиннің «Евгений Онегині» тек Әзірбайжанда ғана аударылған. Евгений Онегинді сонан кейінгі аударған - Абай. Қазақпен салыстырғанда, ол кезде үлкен мәдениетті саналатын татар, өзбек, тағы басқа көршілес елдердің бәрінен бұрын Сарыарқада жатқан Абайдың дүниежүзілік мәдениет мұрасының шаршы төрінен орын алған Пушкинді танып, Татьянаның үнімен даланы жаңғырықтыруы - қазақ үшін мақтанарлық іс.