МӘТІНМЕН ЖҰМЫС ТЫҢДАЛЫМ ОҚЫЛЫМ
3-тапсырма. Тыңда. Мәтінді оқы. Қою қаріппен берілген сөздердің
мағынасын анықта.
Қазақстанда Сарыарқа, Мұғалжар, Маңғыстау, Алтай, Жетісу Ала-
тауы, Тянь-Шань таулары бар. Сарыарқа Орталық Қазақстанда орна-
ласқан. Сарыарқада ұсақ шоқылы аласа таулар бар. Орташа биік-
тігі — 500-600 м. Сарыарқаның ең биік нүктесі — Ақсораң. Ақсоранның
биіктігі - 1565 м.
Мұғалжар аса биік емес, тастақ таулар тізбегі. Ең биік нүк-
тесі — Боқтыбай тауы. Биіктігі — 657 м.
Маңғыстау тауларына Қаратаудың батыс, шығыс жоталары, Ақтау-
дың оңтүстік, солтүстік жоталары кіреді. Маңғыстау тауларының ең биік
нүктесі — Қаратау-Бесшоқы. Оның биіктігі — 556 м.
Қазақстанға алып Алтай тауларының бір бөлігі енеді. Алтай таулары
Зайсан көлі мен Байкал көлінің аралығында жатыр. Алтайдың ең биік
шыңы – Мұзтау. Оның биіктігі — 4506 м.
Оңтүстік-шығыста Тянь-Шань таулары орналасқан. Орталық, Батыс,
нейн Солтүстік Тянь-Шань таулары Қазақстан жерінде жатыр. Ал Орталық
- екінші Тянь-Шань Қытай, Қазақстан, Қырғызстан шекараларында орналасқан.
Қазақстандағы ең биік нүктесі — Хантәңірі. Оның биіктігі — 6995 м.
Жетісу Алатауы Қазақстанның шығысында, Қытай мен Қазақстанның
шегарасында орналасқан. Жетісу Алатауы Тянь-Шань тауларына жата-
ды. Ол Алакөл мен Іле өзенінің аралығында. Орташа биіктігі — 3580 м.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым академиясының тіршіліктану ғылымының бөлімі 1946 жылы ұйымдастырылды. Қазақстанда тіршіліктану ғылымының дамуына ірі жетістіктер енгізгені үшін көптеген ғалымдар әр түрлі сыйлықтардың иегерлері атанды. Қазақстан ғалымдары мал шаруашылығын дамытуда, малдың жаңа тұқымын шығаруда көрнекті нәтижелерге жетті. Малдың 10 жаңа, атап айтқанда: қойдың - 4: сиырдың 3, жылқының - 2, шошқаның - 1 қолтұқымдары шығарылды. Мал санын көбейтуде зоотехник, профессор, ВАСХНИЛ академигі, В. А. Бальмонт (1901- 1971) алғашқы отандық етті-жүнді қой тұқымы - қазақтың биязы жүнді қойын шығарды (1946). М. С. Бутарин, Е. А. Большакова, Ә. Е. Есенжолов және А. Ы. Жандеркиндердің басшылығымен отандық етті-биязы жүнді қой тұқымы қазақтың арқар-меринос қолтұқымы өмірге келді (1950). Қазақтың оңтүстік мериносын шығарған бір топ ғалымдар: А. И. Петров, О. Есалисн, Н. А. Маллицкий, Л. И. Цой, A. М. Якушкинаны атауға болады. Республикамызға кең таралған сиырдың етті - тұқымы қазақтың ақбас сиырының авторлары: Б. М. Мусин, Н. 3. Ғалиакберов, М. Ф. Гордиенко, К. А. Акопян: С. Я. Дудин. Қостанай қолтұқымды жылқысын шығарудағы ауыл шаруашылық ғылымының докторы, профессор Г. Г. Хитинковтың 6 еңбегін ескермеуге болмайды. Биолог-генетик, биология ғылымдарының кандидаты Н. С. Бутарин (1905-1961) будандастырылған шошқаның қазақ қолтұқымы топтарын шығаруда үлкен үлес қосты.