ответ:
бұлардың ішінде тез жүгіруге, ін қазуға, жүзуге, ағашқа өрмелеуге бейімделген түрлері кездеседі. салмағы 0,1 – 4,5 кг, дене тұрқы 12 – 75 см, мадагаскар аралы, оңтүстік американың оңтүстік аймағы, антарктидадан басқа барлық жерде таралған. шөп, ағаш қабығын, бүршігін, бұтағын жейді. жылына 4 рет 2 – 8 (кейде 15) көжек туады. тұрақты іні болмайды, көжегі жүндес, бірден жүріп кететіндей жетіліп туылады, бірнеше күннен кейін өзі қоректенеді. үй қояны ғана ін қазады, топ-топ болып тіршілік етеді. көжегі көзі ашылмай, өте дәрменсіз, қызылшақа болып туылады. кәсіптік маңызы бар, әуестік үшін де ауланады. қоянның кейбір түрлері жайылымға, жеміс бағына, жас орманға үлкен зақым келтіреді. кейбіреулері індет таратады. қазақстанда кездесетін 3 түрі (ақ қоян, құм қоян, ор қоян) бар. ақ қоян, негізінен, қалың қар түсетін қостанай, солтүстік қазақстан, павлодар және ақмола облыстарындағы орманды далаларда, қарағанды, шығыс қазақстан облыстарындағы таулы аймақтарда көптеп, ал батыс қазақстан, ақтөбе, алматы облыстарында сирек кездеседі.
Архаизмдер: аушадияр (әдет-ғұрып), шұға (мата), биқасап (мата), дүрия (мата), ұрын бару (әдет-ғұрып), қынаменде (әдет-ғұрып), тоқымқағар (әдет-ғұрып), торқа (мата), күпі (сырт киім), бесік (әдет-ғұрып), құда (әдет-ғұрып), кебеже (тұрмыстық зат).
Тарихи сөздер: болыс (ел басқаруға байланысты), старшын (ел басқаруға байланысты), атшабар (әскерге қатысты), би (ел басқаруға байланысты), қаһан (ел басқаруға байланысты), сауыт (қару-жараққа қатысты), уәзір (ел басқаруға қатысты), қылыш (қару-жараққа қатысты), аға сұлтан (ел басқаруға байланысты), шоқпар (қару-жараққа қатысты), хан (ел басқаруға байланысты)
Объяснение:
Архаизмдер – халықтың тұрмыс-тіршілігіне, салт-сана, әдет-ғұрпына қарай әр дәуірде өзгеріп, басқа сөздермен ауысып отырған немесе ескіріп кеткен сөздер.
1. Мата атаулары: торқа, биқасап, дүрия, патсайы, т.б.
2. Әдет - ғұрып атаулары: сауын айту, ұрын бару, бесік құда, барымта, т.б.
3. Үй тұрмысы, киім - кешек, ыдыс - аяқ атаулары: лашық, жаппа, шидем, күпі, сәукеле, саптыаяқ, кебеже, т.б.
Тарихи сөздер – қолданылған дәуірі өтіп, ескі заманның өзімен бірге көнерген тарихи атаулар.
Мысалы: 1. Ел басқаруға байланысты атаулар: хан, патша, уәзір, би, аға сұлтан, болыс, т.б.
2. Қару - жараққа қатысты сөздер: садақ, жебе, сауыт, айбалта, найза, адырна, т.б.
3. Кеңес дәуірі тұсында қолданылған әкімшілік сөздер: қызыл отау, қызыл әскер, отарба, т.б.
(түсіндірме ғ-дан алынған)