Қыста ғана болады,Ұстасан қолын тоңады. (Қар) Қолы жоқ, сурет салады, Тісі жоқ, тістеп алады. (Аяз) Ақ көбелек қонды, Құстар енді тонды. (Қар) Сары қозы, көк қозы,Қарындары тоқ қозы.Күздігүні көп қозы,Қыстыгүні жоқ қозы. (Қауын-қарбыз)1.Көгілдір ақ жайма жер-жиһан киіндіреді.(Аспан)Голубая простыня весь свет одевает.(Небо)2.Тұрады, дейін аспанға жетеді. (Кемпірқосақ.)Встанет, до небу достанет. (Радуга.)3.Кім төкпе жаңбырдың астында шаштарды суламайды? (Шашсыз.)Кто под проливным дождем не намочит волосы? (Лысый.)4. Не мынадай : жұмсаққа деген қатты сұғынады, қарамастан және түйіршіктер қатар алқылдайды? (Сеpьги.)Что такое: твердое в мягкое вставляется, и шарики рядом болтаются? (Сеpьги.)5. Қызыл бас айлакер жұмыс істейді (Тоқылдақ)Красная головка работает ловко (Дятел)6. Аймақ көрікті, да жетпейсің.(Көкжиек) Виден край, да не дойдешь.(Горизонт)7. Неше бы не жеді, ешқашан тоқ болмайды.(От) Сколько бы ни ел, никогда сыт не будет.(Огонь)8. Мида жылайды, ал мидан бармайды.(Балшықшы) В болоте плачет, а из болота не идет.(Кулик)9. Бірді таста- - сау уысты алды.(Дән) Одно бросил — целую горсть взял.(Зерно)10. Қолмен, аяқтармен, ал в тауды лезет.(Қамыр)Без рук, без ног, а в гору лезет.(Тесто)
Мұғалжар тауы-Ақтөбе облысы аумағында. Солтүстіктен оңтүстікке қарай 400 км-ге созылып жатыр. Ені 200 км-дей. Орташа биіктігі 300 м, ең биік жері – Үлкен Боқтыбай тауы (657 м). Солтүстігінде жіңішке бұйрат түрінде басталып, әрі қарай бір-біріне жарыса орналасқан екі қатар тізбекке бөлінеді. Олардың арасын беті сәл белесті ойыс бөледі (ені 15 – 20 км). Жоталар кей жерлерде бір-бірімен төбелер жүйесі арқылы жалғасады. Аралық өңірде девон мен тас көмір дәуірінің құмтас пен әктас жыныстары таралған. Жоталар кембрийге дейінгі және палеозойлық кварцит, кристалдық тақтатас, гнейс, гранит, т.б. жыныстардан құралған. Батыс Мұғалжар, немесе Бас жота бір-бірімен тіркесіп, меридиан бағытында созылатын жеке қырқалар тізбегін түзеді. Оңтүстік бөлігі биік және қатты тілімденген. Шығыс Мұғалжар тауы аласа, төбесі тегіс шоқылар тізбегі түрінде. Солүстік бөлігі айқын тау сипатында, оңтүстікке қарай бірте-бірте аласара береді де маңайындағы жазықтан аз-ақ көтеріліп тұратын аласа төбеге айналып кетеді. Мұғалжар тауы 48" с. е. маңында аяқталады, одан оңтүстікте абсолюттік биіктігі 250 м-ден аспайды. Мұғалжар тауы Ырғыз өзенінің салалары арасындағы суайрықты құрайды. Солтүстікке қарай Ор өзені ағып шығады. Климаты тым континентті, қысы суық, қар жамылғысы жұқа. Қаңтардың орташа температурасы –15 – 18"С. Жазы ыстық, құрғақ, шілденің орташа температурасы 21 – 25"С. Жылдық жауын-шашын мөлшері 200 – 250 мм.
Мұғалжар тауы қойнауында мыс, никель, марганец, сирек металдардың, фосфорит және тас көмірдің кен орындары барланған. Олардың кейбіреулері (никель, фосфорит, т.б.) өндірілуде.
Солтүстік бөлігінің қиыршықты тастақ даласында боз, бетеге, сұлыбас өскен. Оңтүстікке қарай астық тұқымдасты жусанды шөлейтке ауысады (бетеге, жусан, т.б.). Жыраларда анда-санда қайың, көктерек, тал, мойыл кездеседі. Қатты тау жыныстары жер бетіне шығып жататындықтан өңір егін егуге қолайсыз. Егіншілікке пайдалануға жарамды жерлер тек аңғарларда ғана кездеседі. Жер асты суының қоры мол.
Батыс бөлігі боз, бетеге мен селеу өсетін қиыршық тасты, ашық түсті қара қоңыр топырақты болып келеді. Суайрықтары мен ойыстарда құмайт топырақ молдау. Онда негізінен селеу, көде, жусан өседі. Жер бедері күшті тілімденген ойыстарда ақ және қара жусандар тобына жататын өсімдіктер кездеседі. Сайлардың жоғарғы беткейлерінде қараған, тобылғы, жабайы шие мен әр түрлі бұталар, өзен бойларында терек, қайың, емен, тал өседі.
Ұсақ шоқылы құрғақ даласында қара қоңыр топырақ қалыптасқан. Онда дала мен шөл зоналарына тән өсімдіктер жамылғысы қалыптасқан. Сортаңданған қара қоңыр топырак жамылғысында бетегелі, үлпілдек селеу, көкпек шығады. Мұғалжардың батыс беткейінің біраз бөлігі егіншілікке пайдаланылса, шығыс бөлігі тек мал жайылымына ғана жарамды. Жануарлар дүниесі де дала, шөлейт, шөл зоналарына тән аң-құстардан тұрады. Дала мен тау аңғарларын ақбөкен, жабайы шошқа, қоян, қарсақ, қасқыр, түлкі, сарышұнақ, аламан тышқаны мекендейді. Өзен-көлдерінде аққу, қаз, үйрек, қырда безгелдек кездеседі.
Тісі жоқ, тістеп алады. (Аяз)
Ақ көбелек қонды,
Құстар енді тонды. (Қар)
Сары қозы, көк қозы,Қарындары тоқ қозы.Күздігүні көп қозы,Қыстыгүні жоқ қозы. (Қауын-қарбыз)1.Көгілдір ақ жайма жер-жиһан киіндіреді.(Аспан)Голубая простыня весь свет одевает.(Небо)2.Тұрады, дейін аспанға жетеді.
(Кемпірқосақ.)Встанет, до небу достанет.
(Радуга.)3.Кім төкпе жаңбырдың астында шаштарды суламайды?
(Шашсыз.)Кто под проливным дождем не намочит волосы?
(Лысый.)4. Не мынадай : жұмсаққа деген қатты сұғынады, қарамастан және түйіршіктер қатар алқылдайды?
(Сеpьги.)Что такое: твердое в мягкое вставляется, и шарики рядом болтаются?
(Сеpьги.)5. Қызыл бас
айлакер жұмыс істейді
(Тоқылдақ)Красная головка
работает ловко
(Дятел)6. Аймақ көрікті, да жетпейсің.(Көкжиек) Виден край, да не дойдешь.(Горизонт)7. Неше бы не жеді, ешқашан тоқ болмайды.(От) Сколько бы ни ел, никогда сыт не будет.(Огонь)8. Мида жылайды, ал мидан бармайды.(Балшықшы) В болоте плачет, а из болота не идет.(Кулик)9. Бірді таста- - сау уысты алды.(Дән) Одно бросил — целую горсть взял.(Зерно)10. Қолмен, аяқтармен, ал в тауды лезет.(Қамыр)Без рук, без ног, а в гору лезет.(Тесто)