Тапсырма 1. Мәтінді мұқият оқып, көнерген сөздер, эвфемизм. дисфемизм және табу сөздердің астын
шоқтығы биік ғалым
Казакстан археология мектебінің негізін салушы Әлкей Марғұлан тонография, тарих,
шығыстану, әдебиеттану, өнертану бойынша кәәттеген еңбек сіңірген. Филология
Пылымдарының докторы, академик, профессор. Ол 1904 ж. 11 мамырда Павлодар облысы,
Баянауыл ауданында дүниеге келген. Әкесі Хақан - атақты Олжабай баһадүрдің тікелей
ұрпағы. Әлкейдің кесі Хақан мен шешесі Нұрила көптеген халық ертегілері мен аңыз-
әфсаналарын білген. Жай отындай жарқыраған, қағілез бала бес жасында оқып, жаза білуді
үйренеді, бала кезінде «Қобыланды», «Алпамыс», «Көрұғлы», «Қозы Көрпеш - Баян сұлу»
дастандарын оқып, жатқа білген. Хақанның шаңырағында қазақ даласына белгілі адамдар
жиі бас қосқан. Құймақұлақ Әлкей бастауыш білімді ауыл мектебінен алды. 1915 жылы
Баянауылда үш сыныпты орыс мектебінде оқыды. 15 жасында гимназияда оқу үшін
Екатеринбургке сапар шегеді, алайда Азамат соғысында опат болып жатқан адамдардың
жағдайы балаға әсер етуінің кесірінен оқи алмайды. 1919 жылы Әлкей Хақанұлы Павлодар
қаласындағы мұғалімдер курсына түсіп, оны бітірген соң туған ауылына оралады да, Далба
мектебінде мұғалімдік қызмет атқарады. 1921 жылы Семей техникумына оқуға түседі. Одан
кейін Ленинградқа оқуға барады. Ленинградта оқып жүргенде-ақ зерттеушілікпен
айналысады. Әлкей елге келгеннен кейін де көп ізденіп, түрлі қазба жұмыстарын жүргізеді
және көне жәдігерлерді тауып, мұражайға тапсырады. Ол жинаған материалдарының
негізінде «Ежелгі Қазақстан қалалары мен құрылыс өнерінің тарихы» деген монографиялық
еңбек жазады. Кейін Орталық Қазақстанды зерттейді. Әлкей Марғұлан қазақ халқының
тарихы мен әдебиетін зерттеуге зор еңбек сіңірді. Оның қаламынан туған тарих, археология,
этнография, әдебиет және өнер салаларына қатысты ондаған кітап, үш жүзден астам ғылыми
зерттеу және жүзден астам энциклопедиялық мақалалар жарық көрді.
Бұлардың көбісі мал шаруашылығына, аңшылыққа, жаугершілікке негізделген.
Ахмет Жүнісовтың айтуынша (Фәниден бақиға дейін, - Алматы: «Қайнар», 1994), «Өзге халықтар сияқты қазақтың да ертеден қалыптасқан, атадан – балаға мұра болып жалғасып келе жатқан ұлттық ойын-сауық түрлері бар. Зер салып байқап отырсақ, ол ойын-сауықтар қазақтың ұлттық ерекшелігіне, күнделікті тұрмыс-тіршілігіне тығыз байланысты туған екен және адамға жастайынан дене тәрбиесін беруге, оны батылдыққа, ептілікке, тапқырлыққа, күштілікке, төзімділікке т.б. әдемі адамгершілік қасиеттерге баулуға бағытталған екен». Ал енді, «Қазақстан. Ұлттық энциклопедия» кітабында қазақтың ұлттық ойындарының мән-маңызы туралы былай деп жазылған: «Қазақ ұлты негізінен ұрпақ қамын басты мақсат етіп қойып, балалардың нағыз азамат болып қалыптасуына аса зор мән берген. Нәтижесінде дәстүрлі бала тәрбиесінің басты құралы ретінде ұлттық ойынды орайластырып, дамытып отырған».
1. Аңға байланысты ойындар: ақсерек-көксерек, аңшылар, аңшылар мен қояндар, кірпіше қарғу, қасқұлақ, ордағы қасқыр. 2. Малға байланысты ойындар: аларман (қойға қасқыр шапты), асау көк, бура-қотан, көксиыр, соқыртеке, түйе мен бота. 3. Түрлі заттармен ойналатын ойындар: ағаш аяқ, аққала, ақпа, ақсүйек, ақшамшық, алакүшік, алтыбақан, арқан аттау, арқан тартпақ, арқан тартыс, арынды арқан, асау мәстек, асық, аттамақ, ауыртаяқ, әйкел, әуетаяқ, батпырауық, белбеу соқ, белбеу тартыс, дауыстап атыңды айтам, епті жігіт, жаяу көкпар, жемекіл, жігіт қуу, жігіт ойыны, күзетшілер, күміс ілу, қамалды қорғау, қараше, қимақ, қыз қуу, лек (шөлдік), монданақ, орамал тастау, сақина жасыру, сиқырлы таяқ, тапшы, кімнің дауысы, таяқ жүгірту, тепе-теңдік, тобық, тұтқын алу, түйілген орамал, шалма, шертпек, шілдік, хал қалай?