Ауыз әдебиеті — халық шығармашылығының айрықша саласы, ауызша шығарылып, ауызша тараған көркем-әдеби туындылардың жиынтық атауы.
Қазақ халқының мұндай сөз өнерін ғалымдар ауыз әдебиеті деп атаған. Сонымен бірге ғылым мен мәдениетте “халық шығармашылығы”, “халық поэзиясы”, “халықтың ауызша сөз өнері” дейтін атаулар да осыған жақын мағынада қолданылады. 1846 жылы ағылшын Вильям Томс ұсынған “фольклор” (ағылшынша lolk — халық, lore — білім, даналық) сөзі де ауыз әдебиеті атауы үшін халықаралық ғылым атау ретінде орныққан. Бұлардың қай-қайсысы да бірінің орнына бірі қолданыла береді. Бірақ мағыналары бір емес.[1]
Мысалы, “халық поэзиясы” дейтін ұғым өлең түрінде айтылатын поэзиялық жанрларды жинақтап атауға лайық болса, “халық шығармашылығы” — халық шығармашылығы мен өнерінің барлық түрлерінің жалпы атауы, “ауызша сөз өнері” — прозалық та, поэзиялық та шығармалардың ортақ ұғымы. Бұларға қоса “халық даналығы”, “халық білімі” деп аударылатын “фольклор” терминінің мән-мағынасында да елеулі айырма бар. Батыс Еуропа, Америка, Австралия халықтарының ұғымында бұл сөздің мағынасы тым ауқымды. Ол халықтың киім-кешек, құрал-жабдық, әдет-ғұрып, тұрмыс-салт, наным-сенім, сондай-ақ түрлі көркем өнерін (поэзия, музыка, би, ою-өрнек, тоқыма өнері, т. б.) тұтастай атау үшін қолданылады. Бұл жағынан алғанда ол тек ауыз әдебиетін ғана емес, “этнография”, “этномәдениет” дейтін ұғымдармен де сабақтасып жатыр. “Фольклор” атауы орыс ғалымдарының зерттеулері арқылы халықтың ауызша поэтикалық шығармашылығы деген мағынада қалыптасқан. Қазақ әдебиеттану ғылымындағы “ауыз әдебиеті” деген ұғым да “фольклордың” осы мәнімен сабақтас.[2] Бұлар бірін-бірі толық алмастыра береді.[3] Ауыз әдебиетіін зерттейтін ғылымды “фольклортану” деп атау да осыған байланысты. Қазақ халқының ауыз әдебиеті өзінің көркемдік-идеялық нәрімен, эстетикалық қуат-тегеурінімен, түрі мен жанрларының молдығымен, тақырыптық және сюжеттік байлығымен, қоғамдық-әлеуметтік және тәрбиелік терең мән-мазмұнымен ерекшеленеді.
Эссе
Нұр-сұлтан-керемет қала. Жаңа инновациялық ғимараттар, таңғажайып табиғат, күлімсіреген тұрғындар. Бірақ, менің ойымша, елдердің танымал астаналары дейын - Нұр-сұлтанға әлі де жұмыс істеу керек.
Бастау үшін, барлық астаналардың айтарлықтай кемшіліктері бардеуге болады. Нұр-Сұлтанда да олар бар. Бірнеше қызықты тақырыптарға тоқталайық.
Ең үлкен кемшіліктердің бірі-қоқыс. Полиэтилен, пластик-біздің күнделікті өмірімізге қосылды. Және ол жиі қолданылатыны бәріне түсінікті. Көптеген жағдайларда пайдаланылған заттар тікелей қоқысқа түседі. Ал сол жерден өңдеуге жыберыледы. Бірақ, өкінішке орай, көптеген адамдар соншалықты жалқау, қоқысты сұрыптауға және өңдеуге дайындалуға уақыт бөле алмайды. Жарайды, ең жақсы жағдайда, кем дегенде, қоқысты қоқысқа тастаңыз!
Екіншісі-климат. Енді мен табиғат ана жасаған ауа-райы туралы емес, Мен онымен қалай күресетінім туралы айткым келеды. Жасыратыны жоқ, Нұр-сұлтан қаласы-ең жылы қала емес. Жиі жаңбыр, қар жауады. Егер буган карсы шара қолданса жақсы болар еді. "Күресу және әрекет ету" деген сөздермен, мысалы, тротуарларды қардан тазартуды ұсынамын.
Нәтижесінде, үшіншіден, өмір сүру шарттары. Үкімет түрлі жобаларды әзірлеп, Қазақстан азаматтарына көмектесуге тырысуда. Бірақ бұл жобалардан тек үкіметтің өзі ғана плюсте қалады. Несиеге батып, одан әрі батып бара жатқан адамдар, жұмыссыздар жұмыссыз қалады, ал көп балалы аналар әлі де көмек күтуде. Бұл ретте сұрақ туындайды: "Нұр-сұлтан сияқты прогрессивті қалада да адамдарға жаксы өмыр ұсына алмайды ма?". Жауап, өкінішке орай, айқын. Егер Үкімет осы проблемалардың кем дегенде біреуін шешсе, мен Нұр-сұлтан қамсыз өмір сүру үшін тамаша қала болатынына сенімдімін. Және прогрессивті бойынша бірыншы көшбасшы қала боларына күмән жок.