Неліктен аспан әлемі ежелден адамдарды қызықтырған?
Бағзы заманнан бері аспан әлемінің шексіз кеңістік құпиясы тек қазақ халқын ғана емес, жалпы а ежелден-ақ, өзін тануға ынталандырып, қызықтырып келеді. Міне, күні бүгінге дейін бұл үрдіс бір сәтке тоқтаған емес. Керісінше заманның өзгеруі мен ғылыми – техникалық процесс бұл қызығушылықты одан әрі көбейтіп, аспан әлемі жіті зерттелуде.
Бұрынғы заманнан бері адамдарда уақытты, бағыт - бағдарды дәл көрсететін белгілі құралдары болмағандықтан, Күн мен Айға, аспандағы жұлдыздарға қарап жыл мерзімі мен уақытты айыратын болған. Сондықтан да, олар осы қажеттілік салдарынан аспан денелерінің қозғалысын үнемі бақылап отырған.
Дегенмен, аспана әлемі - әлі де сыры толық ашылмаған құпия әлем. Күндіз көгілдір, түнде түпсіз тұңғиық аспанға қарап, қызықпау мүмкін емес. Дана халқымыз ежелден бері ғарышқа ұшпай – ақ, аспан әлемінің құпяиларын білген секілді. Мысалы, аспанда орнын ауыстырмайтын «Темірқазыққа» қарап, қазақтар сапар шеккенде жол бағдарын анықтайды. «Темірқазықты маңдайға ал» немесе «Темірқазық сол иығыңда болсын» деп жолаушыға жол сілтеген. Дегенмен, аспан әлемінің бізге беймәлім, әлі де сыры ашылмаған құпиялары жетерлік сияқты...
Талантты ғалым, публицист, әдебиет зерттеушісі, саяхатшы-географ Шоқан (шын аты Мұхаммедханафия) Шыңғысұлы Уәлиханов XIX ғасырдың екінші жартысында Қазақстанда туған демократтық, ағартушылық мәдениеттің тұңғыш өкілдерінің бірі. Оның қысқа да жарқын өмірі, жан-жақты зерттеушілік қызметі, философия, этнография, тарих, экономика, құқық, география, ауыз әдебиеті, әдебиет теориясы, т.б. жайындағы ғылыми зерттеулері, пікірлері қай кезде болмасын өзінің құндылығымен жарқырай берері сөзсіз. Қазақ халқының рухани ізденістерінің жарқын көрінісі бола отырып, қоғамдық ойсана, пікір-тұжырымдардың биіктей өркендеуіне ерекше ықпал етті. Шоқан 1835 жылдың қараша айында қазіргі Қостанай облысының Құсмұрын бекетінде атақты аға сұлтан Шыңғыс Уәлиханов отбасында дүниеге келген. Арғы атасы Абылай жоңғарларға қарсы соғыста асқан ерлік көрсеткен, ел бірлігі мен тыныштығы үшін күрескен, ақылды қолбасшы, іскер дипломат, амал-айласы мол Орта жүз ханы болған.
Шоқанның балалық шағы Сырымбет тауының баурайында, туған елі Көкшетауда өткен. Шоқан әжесі Айғанымның тәрбиесінде болған. 1847 жылы 12 жасар Шоқанды әкесі сол кездегі ең таңдаулы оқу орны болып есептелген Сібір кадеті корпусына оқуға орналастырады. Шоқанның бүкіл келешегі мен ғылым, өнер жолындағы талантын ашуда бұл оқу орнының маңызы ерекше болды. Мұнда жабық әскери оқу орны болғанымен, көптеген пәндер әскери сабақтарға қоса орыс, батыс әдебиеті, географиясы мен тарихы, философия, физика, математика негіздері, шетел тілдері оқытылып, орыстың озық ойлы интеллигенттерінің өкілдері сабақ берген. Оқытушылар құрамында білімді және прогресшіл ой-пікірлі адамдар көп болған.
Енді қандай шығарма