ҚҰНАНБАЙ ӨСЕНБАЙҰЛЫ (1804–86), Абайдың әкесі, аға сұлтан, қоғам қайраткері. Әкесі Өскенбай Қырғызбайұлы Тобықты отбасының беделді билеушісі болған. Құнанбай алдымен кішігірім ауылды басқарды, содан кейін волост әкімшісі болып сайланды, тобық отбасын басқарды. Уақыт өте келе ол үлкен беделді сұлтан болды. 4 әйелі болған. Бәйбіше Айбөбектен Құдайберді, 2-ші әйелінен Ұлжан - Тәңірберді, Ибрагим (Абай), Ысқақ, Оспан, 3-ші әйелінен, Айғыздан - Халиулла, Смағұл, Камшат. Құнанбай ағарту мен ағартуға көп көңіл бөлді. Діни тұлға ретінде ол ескі білім беру дәстүрлерін ұстанды, бірақ ол орыс мәдениетімен байланысты жаңаны әлеуметтік қажеттілік ретінде түсінді. 1845 жылы ол өз ауылдарының қазақ балалары үшін мектеп ашу үшін қазақша сөйлей алатын орыс мұғалімін жіберуді сұрап, шекара бақылауына хат жолдады. Шекара заставасының бастығы Құнанбайдың мектеп ашу туралы шешімін мақұлдады және балаларды бос уақытында оқыту үшін тобыт отбасының аудармашысын шақыруды ұсынды. Құнанбай «Ескі сонда» ауданында мектеп ашып, орыс тілін білетін татар Габитхан Габдыназаруланың мұғалімін тағайындады. Құнанбайдың ұлдары да осы мектепте оқыды. Кейіннен Құнанбай ұлдарын оқуын жалғастыруға жібереді: Ибрагим (Абай) Семейдегі мұсылман медресесіне оқуға кетті, Халилулла Омбы кадет корпусына оқуға түсті, сосын Мәскеудегі әскери училищені бітірді. 1849 жылы Құнанбай 1874–75 жылдары Қарқаралыда мешіт салады. Меккеге қажылық жасады, мұнда мұсылман елдерінен келген адамдар үшін үй тұрғызды.
Кеше біздің тобымыз Пугачев аттындағы мұражайға барған. Мекеннің іші әдемі, үйшік келбетінде. Баспалдақпен жүргенде, біз бір бөлмеге кірдік, онда бізге Крестиян соғысының тарихын баяндады. Біз әртүрлі қылыштарды,сигнальдік тапаншаны,нәрселерді және тағы басқаны көрдік. Крестьян соғысын басқарған Пугачев, кіші жүздегі қазақтар да қатысқан,олардың мақсаттары патшаның тәуелділігінен жіберілу болатын. Бұл соғыс үш бөлімнен болғын және бір мың жеті жүз жетпіс бесінші жылы жеңіліске ұшыраған. Басқа бөлмеде бізге он сегізінші ғасырдағы үй нәрселерін көрсеткен. Сол ғасырдағы адамдардың өмірін біз көрдік. Сосын далаға шығып біз үлкен күйме арбаны, әртүрлі балық аулауға арналған кемелерді көргенбіз. Маған мұражай саяхаты өте ұнаы, себебі өте қызықты болған...
