Көнерген сөздер – күнделікті қарым-қатынаста жиі қолданылмайтын, бірақ тілдің сөздік қорында сақталған, көпшілікке түсінікті сөздер. Көнерген сөздер көнелену дәрежесі мен себебі және қолданылу сипатына қарай өзіндік лексика жүйесін құрайды. Көнеру дәрежесі бойынша:
а) мағынасы түсініксіз сөздер (байыз – байыз табу, кежеге– кежегесін кейін тарту);
ә) мағынасы түсінікті, бірақ сирек қолданылатын сөздер (бәйбіше, қатын, мыстан, алдаспан) болып бөлінеді.
Көнерген сөздер көнеру сипаты мен тілдегі қолданылу ерекшеліктеріне қарай екіге бөлінеді: тарихи сөздер мен архаизмдер. Тарихи сөздердің көнеруі лауазымдық атаулардың, қоғамдық құбылылыстардың жойылуымен, сондай-ақ, әскери қару-жарақ, өндірістік құрал-жабдықтардың қолданыстан шығып қалуымен байланысты (болыс, сұлтан, барымта, ақ берен, айбалта). Архаизмдер халықтың күнкөріс тіршілігіне, салт-сана тұрмысына, әдет-ғұрпы, дүниетанымына қарай әр дәуірде өзгеріп, басқа сөздермен ауысып, ескіріп, пайдаланудан біржола шығып қалған сөздер (жаушы, дағара, ергенек, саптыаяқ, түмен, асадал, дүрия, патсайы, т.б.). Әйтсе де, қайсыбір көнерген сөздер жаңа мағына алып, сөздік құрамдағы белсенді сөздерге қосылуы мүмкін. Мысалы, жасақ– жасақшы, төре– төреші тәрізді сөздер қосымша жалғану арқылы қайтадан күнделікті қолданысқа ие болды. Көнерген сөздер тарихи өзгеріп отыратын лексика-семантикалық құбылыс.[
Біз ертедегі салмақ атауларын біле бермейміз. Бір күні әжем маған балам ескіше салмақ өлшемдері қалай аталатынын білесің бе,-деген сұрақ қойды. Мен таң қалдым, әже неге ол өлшемдер ескіше немесе жаңаша болып бөлінуі керек,- дедім. Әжемнің сонда маған түсіндіргені, бұрын өлшеу құралдары барлық отбасында бола қоймаған, ал шелек бәр үйде бар, олар қазіргідей әртүрлі емес, үлкен бір шелекке он литр сүт сиятын болған,- деді. Және ертеде торсық болған оған айран құйылады, оған шамамен алты, жеті литр сиятын болған, ал саба - қымыз құйылады- он, онбес литр шамасында. Ал, бір арқа деп бір 45-50 кг жүкті айтқан, бір қап 50-60 кг болған, найза қап немесе қанар деп 70-80 кг сиятын қаптарды айтқан. Ал, бір мысқал-1 гр, бір келі- 1 кг, бір пұт- 16 кг, бір қадақ 200 гр, болған екен.
Сəлем, Алена. Менің саған жазған себебім, сенімен қуанышты хабармен бөліскім келді. Мен футбол үйірмесіне баратын болдым. Бағыма орай, онда соңғы орын бар екен Менің ойымша, бұл мен үшін керемет мүмкіндік, себебі, спорт денсаулыққа пайдалы. Шынымды айтсам, мен футболға 13 жасымнан бастап қызықтым. Көптеген матчтарды көрдім. Менің сүйікті құрама командам " Манчестер Юнайтед". Ал Қазақстандағы сүйікті құрамам -"Қызыл жар". Əрине, маған сабақ пен футболды қатар алып жүрген оңай болмайды, бірақ мен тырысатын боламын. Менің сенен сұрағым келгені, саған футбол ұнайды ма? Жауабыңды күтетін боламын.
Көнерген сөздер – күнделікті қарым-қатынаста жиі қолданылмайтын, бірақ тілдің сөздік қорында сақталған, көпшілікке түсінікті сөздер. Көнерген сөздер көнелену дәрежесі мен себебі және қолданылу сипатына қарай өзіндік лексика жүйесін құрайды. Көнеру дәрежесі бойынша:
а) мағынасы түсініксіз сөздер (байыз – байыз табу, кежеге– кежегесін кейін тарту);
ә) мағынасы түсінікті, бірақ сирек қолданылатын сөздер (бәйбіше, қатын, мыстан, алдаспан) болып бөлінеді.
Көнерген сөздер көнеру сипаты мен тілдегі қолданылу ерекшеліктеріне қарай екіге бөлінеді: тарихи сөздер мен архаизмдер. Тарихи сөздердің көнеруі лауазымдық атаулардың, қоғамдық құбылылыстардың жойылуымен, сондай-ақ, әскери қару-жарақ, өндірістік құрал-жабдықтардың қолданыстан шығып қалуымен байланысты (болыс, сұлтан, барымта, ақ берен, айбалта). Архаизмдер халықтың күнкөріс тіршілігіне, салт-сана тұрмысына, әдет-ғұрпы, дүниетанымына қарай әр дәуірде өзгеріп, басқа сөздермен ауысып, ескіріп, пайдаланудан біржола шығып қалған сөздер (жаушы, дағара, ергенек, саптыаяқ, түмен, асадал, дүрия, патсайы, т.б.). Әйтсе де, қайсыбір көнерген сөздер жаңа мағына алып, сөздік құрамдағы белсенді сөздерге қосылуы мүмкін. Мысалы, жасақ– жасақшы, төре– төреші тәрізді сөздер қосымша жалғану арқылы қайтадан күнделікті қолданысқа ие болды. Көнерген сөздер тарихи өзгеріп отыратын лексика-семантикалық құбылыс.[