Қазақ халқының ой алыптары Абай және Шәкәрім тағдыры мен шығармашылығында ұқсастықтыр мен айырмашылықтар бар. Олардың есімдері ылғи бірге аталады: аға және іні, рухани туысқандар, ұстаз және шәкірт, қоғамдық жұмыстарға да белсене араласқан.
Екі ой алыбы өз туындыларында қазақтың қоғамдық ой санасындағы шешуші әрі күрделі философиялық тақырыпты көтеріп, оның өзегіне айналған жантану ілімін танып білу жолында толассыз ізденіске түскен.
Қазақ фольклоры, шығыс классикасы, батыс мәдениеті екеуіне ортақ дүниетанымның қайнар бұлағы болса, осы дүниетанымды игеруге көмектескен өз тәлімгерлері болған. Ағартушылық жолына, ғылым жолына мені әкелгендер деп Абай ағасы Халиолланы, әжесі Зерені, орыс достарын атап кеткен. Ал, Шәкәрім шәкірттік ризашылығын атасы Құнанбайға, ағасы Абайға білдірген.
Шәкәрім Құдайбердіұлы 16-17 жасынан бастап Абайдың ықпалымен өлең жаза бастайды.
«Мынау Абай бір ғалым жол шығарлық
...Кісі емес, ескерусіз бос қаларлық»,- деп жазады ол алғашқы өлеңдерінің бірінде. Бірақ жасында шығармалық еңбек жазумен онша әуестенбей, Шәкәрім ел ішінің жұмыстарына көбірек айналысады, оқиды, ел аралайды, жылқы бағады, аңшылықпен айналысады, ауыз әдебиетінің байлығынан үйренеді, тарихи деректер жинап, кейін шежіре жазады. Оның жазушылыққа біржола ден қойып кірісуі қырық жасынан, яғни 1898 жылдардан басталады.
Өндірісі дамыған елде кейбір жан-жануарлар мен өсімдіктер дүниесі өзінніңалғашқы табиғи тіршілігінен айырылып қалмақ.Олар азайып, жылдар өткенсоң, мүлдем құрып кету қаупі туады. Құстар сайрап, көбелектер ұшып, гүлдер гүлдеп тұруы үшін біз өз Отанымыздың табиғатын жан-жақты қорғауға тиістіміз. Қайткен күнде де табиғат өзіннің табиғи қалпын сақтауы қажет.өзімізді қоршаған табиғи ортаны, табиғатты аялай құрметтеп, тани білейік. Қорықтарға барғанда ешбір аңға, құсқа тиіспей, гүлдер мен өсімдіктерді жұлып, таптамау керек. Табиғатты ар-ожданы таза, саналы адамдар ғана қорғай алады.Елімізде табиғат байлығын: ормандар мен өсімдіктерді, жануарлар мен аң-құстарды қорғап, сақтайтын қорықтар көп)
Әл-фараби дүниенің білім және ой тарихынан құрметпен орын алған ұлы түрік ғалымы, ойшылы. , , медицина, ғылымдарында және философияда жеткен нәтижелерімен еуропа мәдениетінде үлес қосқан, кітаптары xviii ғасырдың соңына дейін еуропа университеттерінде оқылған түрік дарыны.шын аты –махмұт. фараби түркістанда, фараб (отырар) қаласында 870 жылы дүниеге келді. әкесі- қорған басшысы махмұт тұрпан. батыстың білім әлемінде оны әл-фарабиус атымен таниды. фараби оқып –жазуды туған қаласында үйреніп, заманының ең атақты ғұламаларынан сабақ алды.тәлімін кеңейту үшін әуелі иранға,кейін бағдатқа кетті.фараби бағдадта болған кезінде кілең атақты кісілерден дәріс алған және өзі де сабақ оқытқан. әсіресе логика және грамматика пәндері мен араб тілін меңгеруді осы қалада жалғастырды. өзі діншіл еді.исламның ақылға негізделген дін екеніне сенетін.ол парсы,араб,латын және грек тілдерін үйренді.әсіресе грек ойшылдары аристотель мен платон пікірлерінің синтезін жасауға және сократ философиясының негізін жарыққа шығаруға көп еңбек етті.сондықтан да өзін «хадже-и-сани»,яғни «екінші ұстаз» деп аталады.941 жылы алеппоға келді.ол жылдары алеппо сейфуддевле әлидің қол астында еді.бұл түрік әкімі түрік оқымыстысы фарабиге үлкен сый-құрмет көрсетіп,оны сарайына алды.кейбір деректер фарабидің өзіне ұсынылған шенді алмай,күндіз көкөніс өсіріп,түнде шам жарығымен философиялық ойлар жазумен айналысқандығын көрсетеді.фараби-алғашқы ислам философы және ислам философиясын қалаушы.кейбір зерттеушілердің пікірінше,фарабидің «ат-талисмус-сани» атты ең-бегірек философиясына еліктеушілік.олай болса бұл өте жемісті елік-теушілік,өйткені ол өзінен кейінгі бүкіл дүние ой-пікіріне құрмет көрсеткен ибн сина осы кітаптың арқасында грек философия- сын үйренген.ибн-сина былай деген еді: «бір кітап дүкенінен сатып алған фарабидің кітабын оқы-ғанда,бұрын еш түсіне алмаған грек толығымен осы кітаптан үйрендім».фараби музыкамен де айналысқан, тіпті «канун» деп аталған аспапты (домбыраға ұқсас) өзі ойлап шығарған және осы аспаппен бірнеше әндер де шығарған.оның «музыка- кітабы»-музыка жөнінде жазылған алғашқы ғылыми зерттеу.фараби алепподан шамғ каирге сапар шеккенде жұрт арасына өзінің пікірлерін таратқан,білімге қызмет еткен.ол алеппода 950 жылы январь айында қайтыс болып,шам қаласының жанындағы баб-ул-сағыр деген жерде жерленді. фарабидің ойы,қөз қарастары,өте жемісті еңбектері, түсіндіргісі келген ойын өте жеңіл түсіндіре алатын қасиеті шығысты да,батысты да таң қалдырды. әбу насыр әл-фараби (870— 950) — қыпшақ даласынан шыққан ұлы энциклопедист ғалым, астролог, музыка теоретигі. ол әскербасының отбасында дүниеге келген. отырар медресесінде, шам, самарқан, бұқара, кейін харран, мысыр, халеб (алеппо), бағдат шаһарларында білім алған. ол түркі ойшылдарының ең атақтысы, әлемдегі екінші ұстаз атанған ғұлама. оның заманы “жібек жолы” бойындағы қалалардың, оның ішінде отырардың мен мәдениетінің ған кезіне дәл келеді. орта азия, парсы, иран, араб елдері қалаларына жиһанкездік сапарлар жасап, тез есейген ол көптеген ғұламалармен, ойшыл-ақындармен, қайраткерлермен танысып, сұхбаттасады. тарихи деректер бойынша 70-ке жуық тіл білген. өздігінен көп оқып, көп ізденген ойшыл. философия, логика, этика, , тіл білімі, жаратылыстану, , , медицина, музыка салаларынан 164 трактат жазып қалдырды. шығармаларында көне грек оқымыстыларының, әсіресе, аристотельдің еңбектеріне талдау жасады. (аристотельдің “”, “категория”, “бірінші және екінші аналитика” сияқты басты еңбектеріне түсіндірмелер жазған.)ң өз болмысын өзі танып-білуіне философиялық тұжырымдар жасаған. бұл мәселені логика, этика, педагогика тұрғысынан кеңінен саралап, өзара сабақтастықта қарастырады. ол рухани бастауларды жан-дүние үндестігінен, әдеміліктен, қанағаттанудан, бақыттан іздестірді. “қайырымды қала тұрғындарының көзқарасы”, “мемлекет қайраткерлерінің қанатты сөздері” және т.б. еңбектері бар.ғылымдардың шығуы” деп аталатын трактатында ң шығу тегі мен себептерін ашуға тырысады. астрономияға байланысты еңбектеріне “алжебрге түсініктеме”, “қ фигуралардың егжей-тегжейі жөнінде табиғи сырлары мен рухани әдіс-айлалар кітабын” жатқызуға болады. арифметика саласында “теориялық арифметикаға қысқаша кіріспе”, саласында “вакуум туралы”, медицина саласында “ ағзалары жөніндегі аристотельмен алшақтығы жөнінде галенге қарсы жазылған трактат”, музыкаға байланысты “музыканың ұлы
Қазақ халқының ой алыптары Абай және Шәкәрім тағдыры мен шығармашылығында ұқсастықтыр мен айырмашылықтар бар. Олардың есімдері ылғи бірге аталады: аға және іні, рухани туысқандар, ұстаз және шәкірт, қоғамдық жұмыстарға да белсене араласқан.
Екі ой алыбы өз туындыларында қазақтың қоғамдық ой санасындағы шешуші әрі күрделі философиялық тақырыпты көтеріп, оның өзегіне айналған жантану ілімін танып білу жолында толассыз ізденіске түскен.
Қазақ фольклоры, шығыс классикасы, батыс мәдениеті екеуіне ортақ дүниетанымның қайнар бұлағы болса, осы дүниетанымды игеруге көмектескен өз тәлімгерлері болған. Ағартушылық жолына, ғылым жолына мені әкелгендер деп Абай ағасы Халиолланы, әжесі Зерені, орыс достарын атап кеткен. Ал, Шәкәрім шәкірттік ризашылығын атасы Құнанбайға, ағасы Абайға білдірген.
Шәкәрім Құдайбердіұлы 16-17 жасынан бастап Абайдың ықпалымен өлең жаза бастайды.
«Мынау Абай бір ғалым жол шығарлық
...Кісі емес, ескерусіз бос қаларлық»,- деп жазады ол алғашқы өлеңдерінің бірінде. Бірақ жасында шығармалық еңбек жазумен онша әуестенбей, Шәкәрім ел ішінің жұмыстарына көбірек айналысады, оқиды, ел аралайды, жылқы бағады, аңшылықпен айналысады, ауыз әдебиетінің байлығынан үйренеді, тарихи деректер жинап, кейін шежіре жазады. Оның жазушылыққа біржола ден қойып кірісуі қырық жасынан, яғни 1898 жылдардан басталады.