Материалдың толық нұсқасы
Сабақ: Қазақ әдебиеті
Мектеп: Бірінші мамыр жалпы орта білім беретін мектебі
Күні:
Мұғалімнің аты-жөні:Аманбаева А.А.
Сынып: 9
Қатысқандар: Қатыспағандар:
Сабақтың тақырыбы
Бұқар Қалқаманұлы «Ай,Абылай»
Осы сабақ арқылы жүзеге асатын оқу мақсаттары
Бұқар өмірі мен шығармаларын туралы білімдерін жүйелейді; «Ай,Абылай»өлеңінің негізгі идеясын аша отырып,жырау қолданған сөз айшықтарына,өлең құрылысына талдау жасайды.
Сабақ мақсаттары/ бағалау критерии
Барлық оқушылар орындай алады:
Бұқар өмірі мен шығармаларын біледі,«Ай,Абылай»өлеңінің
мазмұнын біледі және кейіпкерге мінездеме бере алады.
Оқушылардың көпшілігі орындай алады:
«Ай,Абылай»өлеңінің негізгі идеясын аша отырып,кейіпкер бейнесін ашуда өзіндік көзқарасын сыни тұрғыда жеткізеді.
Кейбір оқушылар орындай алады:
Жырау қолданған сөз айшықтарына,өлең құрылысына талдау жасайды.
Бағалау критерийлері
1.«Ай,Абылай» өлеңінің мазмұнын біледі;
2. Шығарма желісі бойынша кейіпкер бейнесін ашады;
3. Шығармаға компазициялық талдау жасайды;
4. Жырау қолданған сөз айшықтарына,өлең құрылысына талдау жасайды.
Тілдік мақсат
Оқушылар орындай алады: Бұқар өмірі мен шығармаларын біледі,«Ай,Абылай»өлеңінің мазмұнын біледі және кейіпкерге мінездеме бере алады. «Ай,Абылай»өлеңінің негізгі идеясын аша отырып,жырау қолданған сөз айшықтарына,өлең құрылысына талдау жасайды.
Пәнге қатысты сөздік қор мен терминдер: Сюжет,эпитет,
теңеу,метафора,
Диалог құруға / шығарма жазуға арналған пайдалы тіркестер:
Қабырғалы би-ықпалды ,күшті би
Парық-1)бір нәрсенің екінші нәрседен айырмасы,ерекшелігі;2) бір нәрсенің қадір-қасиеті,мән-жайы,жай-жапсары;3)белгілі бір істің байыбы,пайымы;4)белгілі бір затқа тән баға,құн.
Парасаттылық-адамға тән байыптылық,байсалдылық.
Азғындық-теріс жолға түсіп,бұзылғандық.
Құндылықтар
Оқушыларды шыншылдыққа,адалдыққа тәрбиелеу .
Пәнаралық байланыс
Қазақстан тарихы
АКТ-ны қолдану дағдылары:
Бейнежазба
Алдыңғы оқу:
Жыраулар поэзиясы, Жиембет жырау
Жоспар
Жоспарланған уақыт
Жоспарланған жаттығу түрлері
Дерек көздер
Басы
5 минут
Оқушылар«Қос шеңберге» тұрып бір-біріне жақсы көңіл-күй тілейді,осы әдіспен үй тапсырмасы сұралады және топқа бөлемін.
Үй тапсырмасы бойынша қойылатын сұрақтар.
-- Жиембет жырау қай ханның тұсында өмір сүрген?
--Жиембет жыраудың толғауларының негізгі сарына не?
-- Жиембет жырау толғауынан үзіндіні жатқа оқу.
«Қос шеңбер»әдісі
Ортасы
5 минут
10 минут
10-минут
-- Бұқар жырау есімін атағанда не ойлайсың?
-- Оның ақындығынан басқа тағы қай қырынан танисың?
Ал ,балалар,біздің бүгінгі тақырыбымыз не екен?
1. Бұқар Қалқаманұлы «Ай,Абылай»
Бұқар жырау Қалқаманұлы –қазақтың ұлы жырауы, ХVІІІ ғасырда жоңғар басқыншыларына қарсы қазақтың азаттық соғысын бастаушысы әрі ұйымдастырушысы,атақты Абылай ханның ақылшысы.Сөйлегенде көмейі бүлкілдеп, аузынан тек өлең сөз төгілетіндіктен, «көмекей әулие»атанған.
Кезінде арғын руының қабырғалы,беделді билерінің бірі болған;өмірінің біраз шағын хан сарайының-Абылайдың маңында өткізіп,ел басқару ісіне белсене қатысқан.Ол Абылайдың ақылшысы,қателігін түзеп отырар данасы,ел мен ханды қосқан дәнекері болған.Бұқар жырау мұраларының ішінде өз заманын ,сол кездегі кейбір тарихи шындықтарды бейнелейтін толғау-жырлар мен шешендік нақыл сөздері аз емес.
Тарих – бір күнде зерттелетін шаруа емес, сондай-ақ заттай деректер мен жазба құжаттардың көмегінсіз тарихты зерттеу де мүмкін емес. Сондықтан тарихшылар көп ізденіп, ежелгі дәуірден сақталған тарихи деректерді мұқият зерттей отырып, а ң өткен тарихын жазады. Ендеше, адамдардың өткен өміріне қатысты түрлі мәліметтерді «тарихи деректер» деп атаймыз. Өз кезегінде тарихи деректер ауызша, жазбаша, археологиялық, этнографиялық және антропологиялық болып әр түрге бөлінеді. Соның ішінде ауызша және жазбаша деректердің қазақ тарихында алатын орны ерекше. Ауызша деректер мыңдаған жылдар бойына ел арасында ауыздан-ауызға жетіп, бүгінгі күнге дейін сақталған. Мұндай деректер қатарына біз ежелден сақталған аңыз-әңгімелерді, эпостық және салт-дәстүр жырларын, шешендік сөздер мен мақал-мәтелдерді жатқызамыз. Бүгінгі таңда ауызша деректер негізінде қазақ халқының ауыз әдебиеті мен ауызша тарих айту дәстүрін жандандыру кеңінен қолға алынуда. Оның мысалы ретінде бүгінде ауызша деректер мен жазба деректерді өзара сабақтастыра отырып қазақ халқының шежіресін жазу ісінің қарқынды түрде жүріп жатқанын айтамыз.
Қазақ тарихын зерттеудегі баға жетпес құнды мұралардың біріне түрлі мұрағат қорларында сақталған жазба деректерді жатқызамыз. Осы жерде балалар, біздің ойымызда «мұрағат дегеніміз не болуы мүмкін?» деген сұрақ туындайды. Ал, бұл сұрақтың жауабын «Мұрағат дегеніміз – ескірген құжаттарды сақтайтын мекеме» деген жауаппен толықтырсақ, жазба деректердің қай жерде мұқият сақталатынына толық көз жеткіземіз. Әрине балалар, тарихи мәселелерді зерттеуде мұрағат қорларындағы тың деректерге негізделген әрбір шығарманың құны да жоғары, ақиқатының да шынайы айтылатынын білуіміз керек. Әңгімемізді бұдан әрі тарқатсақ, қазба жұмыстары кезінде табылған заттай деректер арқылы адамзаттың өткен тарихын зерттейтін ғылымның – археология деп аталатынынан хабардар боламыз. Археология грек тілінен аударғанда «көнені зерттеу» деген мағына білдіреді. Яғни, археология ғылымы тарихи ескерткіштерді зерттей отырып, ежелгі дәуірдегі адамдардың қоғамдық өміріндегі өзгерістер мен ерекшеліктерді анықтайды. Сондай-ақ, балалар, жер бетінде түрлі халықтар өмір сүргеннен кейін олардың айналысатын кәсібі мен өзіндік мәдениеті болатыны белгілі. Осыған байланысты, түрлі халықтардың әдет-ғұрып, тұрмыс-тіршілігін зерттейтін ғылымды – этнография деп атайды. Этнография гректің этнос – «халық», графия – «жазу, үйрену» деген сөздерінен құралып, «халықтар сипаттамасы» деген мағынаны білдіреді. Этнографиялық зерттеулер арқылы біз әрбір халықтың өзіне тән салт-дәстүрлері мен тұрмыс-тіршілігіндегі өзіндік ерекшеліктермен танысып, олардың шығу тегі туралы кең мәліметтер аламыз. Ал, мұндай мәліметтерді зерттеп, жинақтайтын мамандар – этнографтар деп аталады. Тарихи дерек көздерінің негізі болып табылатын этнографиялық мәліметтер археологиялық қазба жұмыстары кезінде ашылған ертедегі адамдардың мекен-жайларын, тұрақтары мен зираттарынан табылған заттарды зерттеп, өзара салыстыру арқылы алынады. Тарихи деректің тағы бір түрі антропологиялық дерек көздері екенін жоғарыда айтып өттік. Осыдан келіп «антропология дегеніміз қандай ғылым?» деген орынды сұрақ туындайды. Ал, бұл сұрақтың жауабын берер болсақ, адамның шығу тегі мен даму эволюциясын, адам нәсілдерінің пайда болуы мен сыртқы биологиялық қасиеттерін зерттейтін ғылымның – антропология деп аталатынына көз жеткіземіз. Яғни, антропология ғылымы адамның бет пішіні, түр-түсі мен дене құрылысындағы айырмашылықтарды бөліп қарастырады. Осындай айырмашылықтарға қарай а жер бетінде еуропалық , моңғолдық және негрлік болып үш нәсілге бөлінетінін естен шығармауымыз керек. Ал, антропологтар ежелгі дәуір адамдарының бет бейнесін өзара салыстыра келгенде біздің ата-бабаларымыздың алдымен еуропалық нәсілге жатқанын, кейіннен моңғол шапқыншылығы салдарынан болған этникалық өзгерістерге байланысты моңғолдық нәсілдің басым түскенін айғақтайды. Жоғарыда аталғандардан басқа тарихшылар өз зерттеулерінде нумизматика және геральдика ғылымының деректерін пайдаланады. Оның ішінде нумизматика теңгелерді, яғни ақша тарихын зерттесе, геральдика түрлі елтаңбалар мен мөрлерді зерттейтін тарих ғылымының қосалқы салалары болып табылады.
Объяснение:
ә) Мұхтар Әуезов;
Объяснение:
лайк, жұлдызшаны басшы