Тест
Тақырып: Сан есім. Есімдік.
1. Сан есімнің сұрақтары:
А) неше? қанша? В) қандай? қай? С) кімнің? ненің?
2. Кому? Чему? Дұрыс аудармасын тап.
А) кімнің? ненің? В) кімді? нені? С) кімде? неде?
3. Сан есімнің тұлғасына қарай бөлінуін көрсет.
А) жинақтық, топтау; В) негізгі, туынды; С) дара, күрделі.
4. Есімдіктің түрі:
А) сұрау; В) көсемше; С) жинақтық.
5. Есептік сан есім:
А) бесінші; В) жиырма; С) алтау.
6. Өздік есімдігі:
А) әрқайсы; В) олар; С) өзіміз.
7. Септік жалғауы бар сан есім:
А) бірінші; В) төртеуден; С) алтаудан.
8. Сұрау есімдігі:
А) ешбір; В) қайдан; С) әне.
9. Реттік сан есімнің сұрағы:
А) нешінші? В) нешеу? С) неше?
10. Болымсыздық есімдігі:
А) сен; В) бәрі; С) ешқайсысы.
11. Күрделі сан есім:
А) төрт; В) он бір; С) екі.
12. Белгісіз есімдігі:
А) мұны; В) мынау; С) біраз.
13. Мақалдағы сан есімнің түрін тап. Ағайын-алтау, ана-біреу.
А) жинақтық; В) бөлшектік; С) болжалды.
14. Көп нүктенің орнына тиісті есімдікті таңда:
... бағдарламаның негізгі мақсаты-Қазақстан халқының тұрмысын өркендету.
А) неше; В) бұл; С) өзім.
15. Сойлемді аяқта: Алпыс минут дегеніміз-... .
А) он сағат; В) алпыс секунд; С) бір сағат.
16. Есімдік пен зат есім тіркесі:
А) биік тау; В) жаңа жыл; С) осы кітап.
17. Қазақстанның облыс орталықтарының саны:
А) 12 В) 14 С) 13
18. Тиісті есімдікті тап: Асқар, Абай, Айгүл-... біздің үйге келеді.
А) ешкім; В) кім; С) бәрі.
19. Бөлшектік сан есім:
А) елуінші; В) үшеу; С) бестен екі.
20. Дұрыс тіркескен сөз:
А) менің кел; В) маған кел; С) мені кел.
21.Дұрыс аудармасын белгіле: Пять минут шестого.
А) Алтыдан бес минут кетті. В) Алтыға бес минут бар. С) Бестен бес минут кетті.
22. Жіктеу есімдігі:
А) сіз; В) ешкім; С) бәрі
23. Аптаның бірінші күні:
А) сейсенбі; В) дүйсенбі; С) жұма.
24.Мақалдың ішінен есімдікті белгіле. Кісі елінде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан бол.
А) бол В)cұлтан; С) өз.
25. Сан есімді тап.
А) мың; В) алтын; С) теңге.
26. Тиісті есімдікті қой:
... сабақ оқыдым.
А) олар; В) мен; С) ол.
27. Күрделі сан есім:
А) алты; В) төртеу; С) үш жүз.
28. Кімнің көйлегі?-деген сұраққа жауап бер.
А) оның; В) сенде; С) саған.
29. Жетіге дейін саналатын сан есімнің тобы:
А) болжалдық; В) реттік; С) жинақтық.
30.Күрделі есімдіктер қатары:
А) күллі, барша, тегіс; В) өзім, өзді-өзі, өздеріңіз; С) әркім, қайсыбір, ешқашан.
Оның барлығы әр адамды жоғары саналылыққа, әдептілікке, өнегелікке, бауырмалдыққа, көргенділікке, ізгілік пен білімділікке баурайды. Наурыз мерекесін асыға күтетініміз, ерекше даярланатынымыз содан болса керек.Наурыз мерекесіне тән — көпшілікке наурыз көже даярланады, ол тағам жеті түрлі дәмнен даярлануы шарт. Халықта наурыз көжені тойып ішкен адам келесі жылға дейін ішім-жемнен тарлық көрмейді деген ұғым бар.
Үй иесі үлкен кісілерден наурыз көжеге бата сұрайды. Ол кісілер:
«Пәле-жала жерге енсін!
Төрт түлік ақты болсын!
Өрісің малға,үйің жанға толсын!
Ақ мол болсын!» деп бата беріледі.
ҰЛЫСТЫҢ ҰЛЫ КҮНІ НАУРЫЗ
Қазақстанда ресми түрде Наурыз 1988 жылдан бері тойланып келеді. Бұл мерекені Шығыс елдері Өзбекстан, Қырғызстан, Ауғанстан, Тәжікстан, Пәкстан ерте кезден өткізеді. Бұл мереке табиғат пен адамның үндестігін көрсетеді. Наурыз күн мен түннің теңелген күні. Көктемгі күн тоғысы наурыз айының 21-нен 22-не ауысқан түні болды. Осы уақыттан бастап күн ұзарып, түн қысқарады.
Наурыз - жыл басы. Парсы тілінде "нау" - "жаңа", "руз" - "күн" деген ұғымдарды білдіреді. Халық наурыз мерекесіне алдын - ала дайындалады. Дәстүр бойынша үйге қос шырақ жағылады, ыдыстар ернеуіне дейін айранмен, сүтпен немесе бұлақ суымен толтырылады. Бұл - тоқшылықтың белгісі. Табиғатпен байланыс күн Анаға деген тағзымнан көрінеді. Бұл күні бұлақтар тазартылып, ағаштар отырғызылған. "Бұлақ көрсең, көзін аш!", "Бір тал ексең, он тал ек!", деген сөз осыдан шыққан болу керек. Наурыз - достық, еңбек, бейбітшілік мерекесі. Ұлыстың ұлы күні адамдар бір-біріне деген ренішін ұмытып өзіне де, өзгеге де жақсылық тілеген. Дастарқанның басты асы наурызкөже болған. Наурызкөже жеті түрлі тағамнан жасалған. "Наурыз көжені тойып ішу керек, сонда жыл бойы тоқшылық болады!" деген сенім бар. Дастарқан басында жастар үлкендердің батасын алған. Бата - үлкендердің өзінен жасы кішілерге беретін ықыласты тілегі. Ақсақалдар: "Ұлыс оң болсын! Ақ мол болсын, қайда барса жол болсын!" - деп бата береді.
Дәстүр бойынша Наурыз айтыс өткізіледі. Бұл жақсылық пен жамандықтың, суық пен жылының, жаз бен қыстың айтысы.
Мереке қызған кезде жастар алтыбақан жанында ұлттық ойындар ойнайды. "Көкпар", "Бәйге", "Қыз қуу", "Жамбы ату" ойындары аса бір қуанышпен өтетін. Көңілді өткен Наурыз күні әр адамның есінде көпке дейін сақталатын. Біздің 79 гимназияда Наурыз мерекесін қарсы алу дәстүрге айналған. Мерекеге арналған қабырға газеттерінде "наурыз" тарихы жазылып, өлең-жырлардан үзінді беріледі. Сахнада наурыз мерекесіне арналып көріністер қойылады. Гимназияда "Ұлыстың Ұлы күніне" арналған мереке ерекше қуанышты өтеді. Жүректер жылыуын таратқан көктемнің бақыт сыйы Наурыз көп ұлтты еліміздің бірлесе тойлайтын - Достық мерекесі.
22 наурыз - Ұлыстың ұлы күнi. Бұл күнi күн мен түн теңеледi. Табиғат та, Жер-Ана да, жан-жануар да түлейдi, жаңарады. Адамзаттың бойында қан жүгiрiп, тал-теректер бүршiк жарады. Қазақтың сайын даласын Қызыр баба кезiп, а құт-береке, бақ-дәулет сыйлайды. Самарқанның көк тасы ерiп, қасиеттi қара жер, қара топырақ бусанады. Ұлы даланың төсiнде қызғалдақтар құлпыра өсiп, бел-белестерге қызылды-жасылды кiлем төселедi. Ұлан-байтақ Қазақстанның халқы жетi түрлi дәмнен наурыз көже жасап, ұлттық салт-дәстүр, әдет-ғұрыптарды сақтап, ай бойы Ұлыстың Ұлы күнiн тойлайды. Бүкiл Шығыс халқына ортақ бұл мейрамда араздасқандар татуласып, дүйiм халық, мұқым ел ауызбiршiлiкте болады.
Ынтымағы жарасқан көп ұлтты елiмiздiң осы бiрлiгiн Құдай ұзағынан сүйiндiргей! Әрбiр шаңыраққа Қыдыр дарып, бақ қонсын! Мұсылман қауымына Исламның 7 байлығын тiлеймiз. Ұлыстың Ұлы күнi құтты болсын, ағайын!
Ұлыстың ұлы мерекесiн тойлауға халқымыз биыл 13-рет дайындалып жатыр. «Ұлт жоқ. Ұйысқан Одақ қана бар» деген Кеңестiк дәуiрдiң солақай саясаты 1926 жылдан 70 жылдай ұлт мерекесiн терең зындан түбiнде бұғаулап ұстағанын бiлемiз. Одан кейiнгi ашаршылық жылдары, Ұлы Отан соғысы, ұлт зиялылары мен ұлт құндылықтарына қарсы дүркiн-дүркiн шабуылдар халқымыздың салт-дәстүрлерi мен әдет-ғұрпының үкiсiн қисайтуға тырысып бақты. Тiптi, ашаршылық жағадан алған тұста жарапазан - жас балалардың нан сұрап жеу тәсiлiне айналғаны шындық. Елiмiздiң солтүстiк бөлiгiнде көрiсу ғұрпы санадан өшкен. Ал 31 желтоқсан түнi Жаңа жылды табалдырықтан аттатқан кейбiреу төл мейрамды мойындамайды да. Мұның бәрiн бүгiнгi жастың кемшiлiгi деу жөн бола қоймас. «Бала жасындағысын ұмытпайды». Көнекөз қариялар - салт-дәстүр сабақтастығының соңғы буыны. Ал 70 жыл идеология құрбаны болған мерекенiң көптеген ырым-жоралғылары кейiнгiлерге таныс емес.
Халқымыз жаңа жылға ертеден дайындалатын. Қысқы соғымның әбден сүрленген қадiрлi мүшелерiн осы күнi қазанға саламын деп сақтаған.