Совесть, честь, стыд. Ар,намыс, ұят.
1. Ерді намыс өлтірер, қоянды қамыс өлтірер.
Мужчина погибает в бою, заяц – в камышах.
2. Ер жігітке өлімнен ұят күшті.
Для жигита лучше смерть, чем позор.
3. Жігіттің қүны жүз жылқы, ары мың жылқы.
Цена жигиту – сто коней, цена его чести – тысяча коней.
4. Ақылың болса арынды сақта: ар-ұят керек әр уақытта.
Если умен, честь береги; честь и совесть – спутники каждому шагу.
5. Ел намысы – ер намысы.
Честь народа – честь жигита.
6. Ер жігіт елінің ұлы, намысының құлы.
Жигит – сын своего народа и раб своей чести.
7. Өлімнен ұят күшті.
Стыд сильнее смерти.
8. Мал сақтама, ар сақта.
Не добро береги, а честь свою береги.
9. Малыңа сүйенбе, арыңа сүйен.
На богатство не полагайся, а на совесть опирайся.
10. Үлкен пышақ ұялғанынан өтеді.
Большой нож со стыда режет.
11. Ашу – ақылдың дұшпаны, нәпсі – иманның дұшпаны.
Гнев – враг разума, неумеренный аппетит – враг совести.
12. Атты қамшы айдайды, ерді намыс айдайды.
Коня подгоняет кнут, жигита – честь.
13. Қазаннан қақпақ кетсе, иттің ұяты кетеді.
Когда с котла крышку снимают, собака всякий стыд теряет.
14. Атын аяған жерге қарар, құсын аяған көкке қарар.
Кто коня жалеет одолжить – в землю смотрит, кто ловчую птицу жалеет одолжить – в небо смотрит.
15. Беттің арын белбеуге түйіп алып.
Совесть в узелок завязал.
16. Арлы арына қараса, арсыз жеңдім дейді.
Честного совесть удерживает, бессовестный себя победителем считает.
17. Тәнім - жаным садағасы, жаным – арым садағасы.
Тело – жертва души, душа – жертва чести.
18. Жақсы аттың жалын сақтағанша, жақсы жигіттің арын сақта.
Чем скакуна силы беречь, лучше доброго жигита честь сберечь.
19. Қайталаған дерт жаман, қайта бұзған серт жаман.
Нарушить клятву, как дважды переболеть одной болезнью.
20. Арақпен достастым дегенше, адамгершілікпен қоштастым де.
С водкой подружился – с совестью простился.
21. Жарлы болсаң да арлы бол.
Пусть и беден, но будь честен.
22. Енбеқ - өмірді ұзартады, ұят - бетті қызартады.
Труд жизни прибавляет, стыд в краску вгоняет.
23. Өз бетін аямаған кісінің бетін шиедей қылады.
Плюющий на свою совесть, на чужую и не посмотрит.
24. Ер мойнында қыл арқан шірімес.
За жигитом даже волосяная веревка не пропадает.
25. Жігітке жар қымбат, намыс пен ар қымбат.
Жигит дорожит любовью, а еще больше – честью.
26. Бар барын жейді, ұятсыз арын жейді.
Каждый ест, что у него есть; бессовестный свою совесть проедает.
27. Адам болам десен, арынды ақшаға сатпа.
Если думаешь сохранить человечность, не меняй на деньги честь.
28. Бетің қісық болса, айнаға өкпелеме. Ниетің қисық болса, ағайынға өкпелеме.
Если рожа кривая, на зеркало не серчай; если совесть нечиста, на родню не пеняй.
29. Қолыңмен істегеніңді мойныңмен көтер.
За дело рук головой отвечай.
Қазақ қоғамында патша жарлығы мен көтеріліске деген көзқарас бір мәнді болған жоқ: бай-феодалдардың бір бөлігі, жергілікті әкімшіліктің кейбір шенеуніктері патша жарлығын қолдап, оны орындауға шақырды. Қазақ интеллигенциясының кейбірі (Бокин, Ниязбеков, Жүнісов) жарлыққа қарсы шығып, оны орындауға қарсыластық көрсетуге шақырса, «Қазақ» гәзеті төңірегіндегі зиялылар (Ә. Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынұлы, М. Дулатов және т.б.) күші басым үкіметке қарсы шығудың халықты қырғынға ұшыратарын ескертіп, сабыр сақтауға шақырды.
Көтерілістің аса ірі ошақтары Жетісу, Торғай болды. Жетісу облысында қарулы қарсыластық шілде-тамыз айларында жаппай қарқын алды. Шілденің 17 Жетісу мен Түркістан өлкесінде әскери жағдай жарияланды. Патша үкіметі мұнда ірі әскери күштерді жібере бастады. Қыркүйек, қазан айының басында жетісулық көтерілісшілер шегініп, Шығыс Түркістанға өтіп кетуге мәжбүр болды.
Торғай көтерілісі (басшылары А. Иманов, Ә. Жанкелдин) 50 мыңдай адам қамтыған ірі қозғалыс болды. А. Иманов көтерілісшілерді ондыққа, елулікке, жүздікке, мыңдыққа бөлді. Арнайы мергендер бөлімшесі құрылды. А. Иманов бас сардар болды. Оның жанында әскери кеңес жұмыс істеді.