Шахмат – ғылыми ақыл-ой және халық шығармашылығы негізінде пайда болған ең танымды да, қызықты спорт ойыны. Шахмат ойынын тақта үстіндегі соғыс деуге болады. Ойын тұңғыш рет 5 ғасырда Үндістанда шыққан. Ежелден қалған аңыздар бойынша, шахматты ең алғаш болып біздің эрамызға дейін 1000 жыл бұрын Үндістандық математик ой-лап тауыпты. Шахмат ойынының тұңғыш аты «чатуранга». Шығыста ел билеуші патшаны шах деп атайды. Ал «мат» «өлді» деген сөз екен. Сонда «шахмат» сөзін: «Қарсыластың патшасына (короліне) өлім келсін!» – деп аударуға болады. Шахмат тақтасы ақ және қараға боялған бірдей 64 шақпаққа бөлінеді. Ойынның мәні де осында, мұнда «ақ жағы» мен «қара жағының» екі армиясы 64 шаршылы тақта үстінде шайқасады. Ойынды заңды түрде 2 ойыншы ойнайды.
Қорыта келе, шахмат адамды жылдам ойлануға, шешім қабылдауға және қадам жасауға итермелейді.Ойнау логикасы зейінділікті дамытуға, әр алуан варианттарды жылдам әрі дәл есептей білуге, жеңіске жетуге итермелейді деген ерік-жігерді қалыптастыруға басқа да моральдық қасиеттерді тәрбиелеуге көмектеседі.
4-тапсырма. Өздік етіс
жұрнақтары жалғанатын етістіктерді тауып, олармен сөйлем құраңдар.
Үлгі: Орау-ора+н
Жау тылындағы бала
Ұлы Ардагер, Тәуелсіз Қазақстанымыздың ең алғашқы Халық Қаһарманы- Ұлттық батыры, партизан Қасым Қайсенов атамыздың "Жау тылындағы бала" повесі 1961 жылы жазылған болатын. Бұл - ерлікке,адамгершілікке толы шығарма деп білемін. Бұл повесте сұрапыл Ұлы Отан соғысы кезінде Украина жерінде он жасар қазақ баласының партизандар қатарында болған қилы өмір соқпағы суреттеледі. Осы шығарманы оқи отырып өзім соғыста болғандай сезімде болдым. Шығарманың бас кейіпкері - Серік ата-анасынан жетім қалады. Осы бір жері көңіліме қатты батып, көзіме жас ұялатып, жүрегім мұңды күй кешті. Бірақ адамгершілігі мол Анна Ивановна оны өз алақанына алып, ұлы Бориспен біргі өсіреді. Боря өте ақылды,қайсар,адамгершілігі мол, ол Серікпен жақсы дос еді, екеуі жақсыны да, жаманды да бірге көріп өскен балалар. Серік кішкентай болғанымен, шаруаға мығым, ересек адамдардың шаруасына бірден кірісе кететін бала. Жанкештілікпен Отан үшін алысқан партизандар сәулетті қала мен күл болған селоны, немістер тірідей көмген әке-шеше,іні-қарындасты көрді.Бостандық үшін, болашақ бақыт үшін аянбай алысты. Жандармдардан ерлікпен қорғанған ауыл тұрғындарына Қызыл Армия көмекке келеді. Повесть соңында Майор Жомарт Мергенбаев ұлы Серікпен аман-есен кездеседі.