Сөздердің тура мағынасы - сөздің таза лексикалық ұғымының сөзде бейнеленуі.
Сөз мағынасы - заттың, нәрсенің, сапаның, қатынастың, қимыл-әрекеттің, қалыптың, шындықтың басқа да құбылыстардың сөз арқылы бейнеленуі. Сөз мағынасы әдетте екі түрлі болып келеді: сөздің грамматикалық мағынасы және сөздің лексикалық мағынасы. Сөздердің тура мағынасы лексикалық мағынаға тікелей байланысты. Лексикалық мағына көп жағдайда жалпылық қасиетке ие болады. Мәселен, күлді, ашуланды, қуанды деген сөздерді "адамның психологиялық жайына қатысты жайдың етістік арқылы берілуі" деуге келеді, бірақ ол сөздердің әрқайсының өздеріне лайықты нақтылы ерекшеліктері бар: бірі екіншісіне қарама-қарсы (күлді—ашуланды), бірі үшіншісімен мағыналас (күлді-қуанды). Ол айырмашылықтар сол сөздердің тура мағынасы арқылы білініп тұр. Сондай-ақ зымырады, жүгірді, аяңдады дейтін сөздердің бәрі де қозғалысты танытқанымен, біреуінде эмоциональдық реңк (зымырады) басым, екіншісі қозғалыстың бәсеңдігін (аяңдады) көрсетеді. Мұндай нақтылық та сол сөздердің тура мағынасының арқасында мүмкін болып отыр. Сөздердің тура мағынасын тек етістік сөздермен ғана түсіндіріп қоймай, есім сөздермен түсіндірудің көптеген мысалдары бар. Үй, пәтер деген сөздердің тура мағыналары арқылы олардың айырмашылығын әркім ажырата алар еді. Сол сияқты, қара деген бір ғана негізгі сөздің тура мағынасының өзінде бірнеше ұғым тұрады. Біз есімдігін бірінші жақтың көпше түрінде де, сыпайылық мағынасында (әсіресе, ғылыми еңбектерде) жекеше түрде де қабылдауға болады.[1][2]
Ауыспалы мағына — сөздің қолданылуы барысында пайда болатын туынды мағынасы. Этимологиялық тұрғыда ол негізгі (тура) мағынадан өрбиді. Ауыспалы мағынаның жасалуына бір зат пен екінші бір заттың, бір құбылыс пен тағы басқа құбылыстың форма, сыртқы түр, түс ұқсастығы, қызмет сәйкестілігі негіз болады. Мысалы, “түзу ағаш үйге тіреу, түзу жігіт елге тіреу” (мақал) деген сөйлемде тіреу сөзі алғашқысында негізгі (тура), екіншісінде ауыспалы мағынада, қолданылған.[1] Сөздің ауыспалы мағынада қолданылу тәсілдеріне метафора, метонимия, меңзеу, қызмет бірлігі т.б. жатады. Сөздердің қызмет бірлігі бойыншаауыспалы мағынада қолданылуы олар бейнелейтін заттар мен құбылыстардың тұлғасы, түрі мен түсі, басқа да белгілері жағынан әр түрлі бола тұрып, атқаратын қызметтері бір болуына байланысты. Мысалы: жүру сөзі кезінде бір ғана мағынада қолданылып, кейін түрлі қозғалыс түрлерінің бәрінің атауына айналған.
"Жазғы спорт түрлері бойынша үздік спортшы» атағын бокстан әлем чемпионы атанған Бекзат
Нұрдәулетов иеленді. Бекзат биыл Екатеринбургте өткен әлем біріншілігінде 81 келі салмақта жеңімпаз
болды. Ол жартылай финалда әлемнің төрт дүркін чемпионы, Олимпиада ойындарының жеңімпазы,
кубалық Ла Крусты айқын басымдылықпен ұтып есте қалды. «Қысқы спорт түрлері бойынша үздік
спортшы» аталымында мәнерлеп сырғанаушы Элизабет Тұрсынбаева топ жарды. Элизабет биыл
Жапонияда өткен әлем біріншілігінде күміс жүлдегер атанды. Ол 16 жастан жоғарылар арасында
«четверной сальхов» жасаған тұңғыш спортшы болды. Чилиде өткен жастар арасындағы әлем
чемпионатында жүлдегер атанған каратэші Әбілмансұр Батырғали «Жылдың ең жас үздік спортшысы»
атанды. «Жылдың үздік командасы» атағына шайбалы хоккейден Қазақстан ұлттық құрамасы лайықты деп
танылды. Биыл Қазақстан хоккейшілері әлем біріншілігінің А тобындағы бірінші дивизионда жеңімпаз
атанып, әлем чемпионатының элиталық тобына шықты.
аспан әлемінің құпиясы
жұлдызды аспан
жұлдыздар қозғалысын бақылайды
күн мен жұлдыздар байқалды
галактика аспан денесі
көлденең жатқан аспан
ақшыл жолақ құс жолы