[5] Тұңғыш бағдаршам 1868 жылы 10 желтоқсанда Лондонда Парламент ғимаратының алдына орнатылды. Алғашқы кезде екі семафорлық қанаты бар бағдаршам қолмен басқарылатын болған. Қанатының көлбеу көтерілгені “тоқта”, 45 градусқа салбырап тұрғаны “абайлап жүр” деген белгіні білдірді. Ал қараңғы түскен кезде айналмалы газ шам пайдаланылды. Осы- лайша шамдағы қызыл, жасыл түстер арқылы жол қозғалыстары реттелді. Бұл жаяу жүргіншілердің көшеден өтуін жеңілдетті. 1869 жылы 2 қаңтарда газбен жанатын шам жарылып, бағдаршамды басқаратын полицей жараланады. Осы оқиғадан кейін бағдаршам жарты ғасыр бойы ұмыт қалады. 1912 жылы АҚШ-та Юта штатының тұрғыны Лестер Вайр электрмен жанатын, қызыл мен жасыл түсті 2 дөңгелек шамы бар бағдаршам ойлап табады. Ал 1918 жылдан бастап үш түс қолданыла бастады. Бағдаршамдағы түстер бекер таңдап алынбаған. Қызыл түс қауіп ұғымын білдіреді әрі күндіз де, түнде де, тұман мен жауынды күні де жақсы көрінеді. Жасыл түс қызыл түстен оңай, айқын ажыратылады. Сары түс – қызыл мен жасыл түстердің арасындағы айырмашылықтың белгісі.
Дос адам жанының айнасы тәрізді. Себебі адам өзі қандай болса, дәл сондай жанына жақын жанды іздейді. Ойы, арман-тілегі, мақсат, ең бастысы өмірдегі құндылығы бір адамдардың шынайы дос болып, өмір бойы араларынан қыл өтпейді. Ал достық дегеніміз - адамды ерекше қанаттандыра білетін, қуанышты үдетіп, кайғыны азайтатын қарым-қатынас түрі. Өмірде адал дос табу, достық қарым-қатынастарды сақтай білу өте маңызды. Себебі әрқайсымыз достыққа мұқтажбыз, ол ешқашан көптік етпейді. Еліміздің асқақ ақыны, патриоты, ұлт жанашыры Мұхтар Шахановтың:
«Достық деген ізгіліктің алаңы,
Оған куә ғасырлар мен замандар.
Отанын да сатып кете алады
Қиын шақта досын сатқан адамдар!»
деген жолдарынан достықты қандай дәрежеде бағалағаны сезіледі.
Нағыз, адал дос өмірде орын алатын түрлі сәтсіздіктерге мойымай, басқа түскен ауыртпалықтарды бірге көтеруге жәрдемдесіп, қуаныш пен шаттық күндерді бөліседі. Дос адамдардың мінездері әр түрлі болуы мүмкін, дегенмен құндылықтары мен арман – мақсаттары бірдей болады, бірақ бұл жағдай достыққа еш кедергі бола алмайды. Халқымыз достық қарым – қатынасты ерекше бағалаған, бұған дәлел ретінде бірнеше мақал – мәтел де келтіруге болады. Мысалы, “Дос жылатып, дұшпан күлдіріп айтады”, “Досы жақсының, өзі де жақсы”, “Дүниеде адамның жалғыз қалғаны өлгені, қайғының бәрі соның басында”.
Оқушыларға мемлекеттік тілдің – қазақ тілінің құдіретін, ұлылығын таныту, қазақ әдет-ғұрыптарының қыр-сырын ашу, түсіндіру, мемлекеттік тілдің қолдану аясын кеңейту, тіл мәдениетін арттыру және оны кеңінен насихаттау, дұрыс сөйлеуге дағдыландыру, сауатты жаза білуге баулу, ойлау қабілеттерін дамыту, ата-бабамыздан қалған мұраны сақтай білуге тәрбиелеу, ұлттық патриоттық сезімін арттыру, білімдерін тереңдету. Көрнекіліктер: Мемлекеттік рәміздердің суреттері, қазақ тілі, қазақ халқының салт дәстүрлері жөніндегі оқулықтар мен еңбектер, көрме ретінде қойылады
![[5] Тұңғыш бағдаршам 1868 жылы 10 желтоқсанда Лондонда Парламент ғимаратының алдына орнатылд](/tpl/images/4324/2866/01df5.jpg)
Достық туралы
Дос адам жанының айнасы тәрізді. Себебі адам өзі қандай болса, дәл сондай жанына жақын жанды іздейді. Ойы, арман-тілегі, мақсат, ең бастысы өмірдегі құндылығы бір адамдардың шынайы дос болып, өмір бойы араларынан қыл өтпейді. Ал достық дегеніміз - адамды ерекше қанаттандыра білетін, қуанышты үдетіп, кайғыны азайтатын қарым-қатынас түрі. Өмірде адал дос табу, достық қарым-қатынастарды сақтай білу өте маңызды. Себебі әрқайсымыз достыққа мұқтажбыз, ол ешқашан көптік етпейді. Еліміздің асқақ ақыны, патриоты, ұлт жанашыры Мұхтар Шахановтың:
«Достық деген ізгіліктің алаңы,
Оған куә ғасырлар мен замандар.
Отанын да сатып кете алады
Қиын шақта досын сатқан адамдар!»
деген жолдарынан достықты қандай дәрежеде бағалағаны сезіледі.
Нағыз, адал дос өмірде орын алатын түрлі сәтсіздіктерге мойымай, басқа түскен ауыртпалықтарды бірге көтеруге жәрдемдесіп, қуаныш пен шаттық күндерді бөліседі. Дос адамдардың мінездері әр түрлі болуы мүмкін, дегенмен құндылықтары мен арман – мақсаттары бірдей болады, бірақ бұл жағдай достыққа еш кедергі бола алмайды. Халқымыз достық қарым – қатынасты ерекше бағалаған, бұған дәлел ретінде бірнеше мақал – мәтел де келтіруге болады. Мысалы, “Дос жылатып, дұшпан күлдіріп айтады”, “Досы жақсының, өзі де жақсы”, “Дүниеде адамның жалғыз қалғаны өлгені, қайғының бәрі соның басында”.