Ауызекі сөйлеу стилі — 1. Тілдің негізгі қызметі қарым-қатынас жасау қызметінің жүзеге асуына байланысты. [1].
Бұл өте кең таралған функционалды стиль. Тұрмыста, отбасыда, өндірістегі бейресми қатынастарда адамдардың еркін қарым-қатынас жасау саласын қамтамасыз етеді. Ауызекі сөйлеу стилі өте функционалды стильдерге, әсіресе олардың ауызекі түрлеріне ықпал жасайды: баяндама, дәріс, пікірталас т.б.
2. Ауызекі сөйлеу стилі өзіндік ерекшеліктерін жасайтын айрықша белгісі жағдайға байланысты сөйлеу мәнері, эмоцияға қарай тілдік бірліктерін қолдану өзгешелігі болады. Бұл ерекшелігі ең алдымен, ондағы лексика-фразеология байқалады;
а) ауызекі сөйлеу стилі диалогқа құрылады. Қатысушы екі адам. Интонация ерекше қызмет атқарады. Сөйлеу тілінің тағы бір ерекшеліті монолог (бір кісінің сөзі көпшілік алдында сөйлеу, баяндама, дәріс, консультация);
ә) Ауызекі сөйлеу стилі ерекшеліктерінің екінші түрі онын эмоциялылығы, өйткені айтушы өз эмоциясын сол сөздің аясына сыйғызуға тырысады. Мыс., "Көбірек сөйлеп кетті" (бәсендеу түрі, бірақ эмоция сезіледі), "Мылжыңдап кеттің ғой!" (эмоцияның қатаң түрі);
б) Ауызекі сөйлеу стилі әдеби кейіпкердің сөйлеу ерекшелігі мен мінезін таныту үшін ол өмір сүрген ортадағы жергілікті диалект сөздерді стильдік мақсатта әдеби қолданады;
в) Ауызекі сөйлеу стилінде қыстырма, қаратпа, одағай сөздер жиі қолданылады. Мыс., "Айналайын-ау, сені түсінеді деп айтып отырмын". Сондай-ақ, сыйлау, құрметтеу, кішірейту, еркелету амал-тәсілдері көбірек пайдаланылады;
г) Ауызекі сөйлеу стилі тілдің көркемдегіш бейнелеуші тәсілдері де қолданылады (теңеу, эпитет, гипербола). Мыс., "Өгіздей біреу алдымнан шыға келді";
т) Ауызекі сөйлеу стилі басқа стильдерден өзгешелігі мен ерекшелігі, ең алдымен синтаксистен сөйлем құрылысынан байқалады. Стильдің бул түрінде сұраулы, лепті сөйлемдер катысады. Диалогке құрылады. Ауызекі сөйлеу тілінің стилі ой көбіне автоматты түрде (аяқастынан) дайындықсыз айтылады.
– Жарайсың,құлыным!Әкелші бетіңді,бір сүйіп алайын!
– Ата,осы басқа жануарларға қарағанда төрт түлікті неге біз өзімізге жақын ұстаймыз?
– Себебі,балапаным,кезінде қазақ халқының бары да нары да солар болған.Олардың қай-қайсысының болмасын етін - азық,жүнін - киім,мінсе - көлік қылды.Сен өзі төрт түлікке нелер жататынын білемісің?
– Әрине!Олар:қой,жылқы,сиыр,түйе ғой.
– Дұрыс айтасың.
– Ал егіншілік ше?Қазақ халқы мал шаруашылығынан соң егіншілікпен де айналысқан.
– “Егін ырыс таңдамайды,еңбек таңдайды” дегендей, егіншілік те үлкен еңбекті талап еткен.Бірақ есесіне көп азыққа кенелесің.
– Бұл екеуімен кезінде халқымыз не үшін айналысқан?
– Әрине, күнкөріс үшін.Ол заманда қазіргідей жаңа технологиялар жоқ болды ғой.Біле білсең сенің анау консервідегі сүтіңнен қазақтың төл сиырының сүті әлдеқайда құнарлы.
– Ата,қазір де осы төрт түлік ұстайтын,егін егетін адамдар бар ма?
– Әлбетте.Қалада жүріп көрмей жүрсің ғой,құлыным.Ауылда және одан басқа шаруа қожалықтарында мал бағып,егін егіп,мол өнім алып қана қоймай,ел дамуына өз үлестерін қосуда.
– Мен де келешекте өз кәсібімді ашып,төрт түлігімізді, дәстүрлі егіншілігімізді жұртшылыққа насихаттайтын боламын.
- Сәлеметсіз бе! - Сәлеметсіз бе! -Сенің қалың қалай? - Жақсы, мектепке кірдім, сіздің бизнесіңіз қалай? -Мен мектепте емтихан тапсырамын. Мен кіруге дайынмын. - Сіз қандай тағам дайындаудасыз? -Мен биологияны үйретемін, медицинаға қызығамын, ал сіздің қабілеттеріңіз туралы не білесіз? - Мен математиканы үйретіп, экономика факультетіне барамын, дәрігер болғым келді, бірақ оқу ақысы өте қымбат. - Ия, бұл қымбат және оқу өте қиын, бірақ мен басқарамын.Окылай мен сыныпқа бардым Удачи. - Барлық жақсы!
Ауызекі сөйлеу стилі — 1. Тілдің негізгі қызметі қарым-қатынас жасау қызметінің жүзеге асуына байланысты. [1].
Бұл өте кең таралған функционалды стиль. Тұрмыста, отбасыда, өндірістегі бейресми қатынастарда адамдардың еркін қарым-қатынас жасау саласын қамтамасыз етеді. Ауызекі сөйлеу стилі өте функционалды стильдерге, әсіресе олардың ауызекі түрлеріне ықпал жасайды: баяндама, дәріс, пікірталас т.б.
2. Ауызекі сөйлеу стилі өзіндік ерекшеліктерін жасайтын айрықша белгісі жағдайға байланысты сөйлеу мәнері, эмоцияға қарай тілдік бірліктерін қолдану өзгешелігі болады. Бұл ерекшелігі ең алдымен, ондағы лексика-фразеология байқалады;
а) ауызекі сөйлеу стилі диалогқа құрылады. Қатысушы екі адам. Интонация ерекше қызмет атқарады. Сөйлеу тілінің тағы бір ерекшеліті монолог (бір кісінің сөзі көпшілік алдында сөйлеу, баяндама, дәріс, консультация);
ә) Ауызекі сөйлеу стилі ерекшеліктерінің екінші түрі онын эмоциялылығы, өйткені айтушы өз эмоциясын сол сөздің аясына сыйғызуға тырысады. Мыс., "Көбірек сөйлеп кетті" (бәсендеу түрі, бірақ эмоция сезіледі), "Мылжыңдап кеттің ғой!" (эмоцияның қатаң түрі);
б) Ауызекі сөйлеу стилі әдеби кейіпкердің сөйлеу ерекшелігі мен мінезін таныту үшін ол өмір сүрген ортадағы жергілікті диалект сөздерді стильдік мақсатта әдеби қолданады;
в) Ауызекі сөйлеу стилінде қыстырма, қаратпа, одағай сөздер жиі қолданылады. Мыс., "Айналайын-ау, сені түсінеді деп айтып отырмын". Сондай-ақ, сыйлау, құрметтеу, кішірейту, еркелету амал-тәсілдері көбірек пайдаланылады;
г) Ауызекі сөйлеу стилі тілдің көркемдегіш бейнелеуші тәсілдері де қолданылады (теңеу, эпитет, гипербола). Мыс., "Өгіздей біреу алдымнан шыға келді";
т) Ауызекі сөйлеу стилі басқа стильдерден өзгешелігі мен ерекшелігі, ең алдымен синтаксистен сөйлем құрылысынан байқалады. Стильдің бул түрінде сұраулы, лепті сөйлемдер катысады. Диалогке құрылады. Ауызекі сөйлеу тілінің стилі ой көбіне автоматты түрде (аяқастынан) дайындықсыз айтылады.