Абылай ханның ішкі саясаты
Бүкілхалықтық мойындауға және үш жүздің ханы атағына қарамастан, Абылайдың билігі шексіз билік болған жоқ. Сұлтандардың едәуір бөлігі, әсіресе Барақ сұлтан мен Әбілмәмбет ханның ұрпақтары Абылайды тақты заңсыз иеленді деп санады. Мәселен, Дайыр сұлтан 1781 жылы Орынбор губернаторына Абылай «ханның қадір-қасиетін мүлде әділетсіз иеленгенін, өзінің бала кезінде бауырларымен Түркістанда болғанын, хандықтын барлық әділеттік бойынша өзіне тиесілі» екенін жазды. Наймандардың билеушісі Әбілпейіз, иеліктері Обаған мен Есіл арасында орналасқан Құдайменде сұлтан тәуелсіз еді деуге болады. Түркістан мен Сырдарияның ортаңғы ағысында билікті бөліскен Сәмекенің баласы Есім мен Әбілмәмбетің баласы Болат өздерін хан деп атай берді. Хан билігіне наразы болған кейбір рубасылар оны тіпті әскери күшпен құлатуға да тырысты. Дағдылы құқықпен шектеулі Абылай, Ш.Уалихановтың айтуынша, сұлтандар мен рубасылардың бетімен кетуін ауыздықтауға ұмтылды. Абылайдың зор беделі қазақтарды ханға бағынышта ұстады. Абылай өзгерген сыртқы саяси жағдайда аман қалу үшін Қазақ хандығының саяси жүйесін көбірек орталықтану жағына қарай өзгерту қажет екенін өте жақсы түсінді. Бұған жету үшін хан бірнеше бағытта әрекет жасады.
Біріншіден, Абылай биліктің орталықтандырылуын нығайтуға ұмтылды. ХVІІІ ғасырдың бірінші ширегінде әрбір ру бірлестігі іс жүзінде автономиялы болды және оларды өздерінің билері, рубасылары басқарды. Бұл жүйе жағдайында хан көп жағынан билердің еркіне тәуелді болды және оның жекелеген рулар деңгейінде шешім қабылдауға ықпал етуге үлкен мүмкіндіктері болмады. ХVІІІ ғасырдың 20-30 жылдарында бұл жүйе өзгере бастады, белгілі бір ру әскербасы және саяси көшбасшы етіп шақырған сұлтандардың рөлі арта түсті. Абылай жүздер мен үлкен бірлестіктерді басқаруға дәстүрлі қазақы кісілік рухы негізінде бір орталық буындары элементтерін енгізуге ұмтылды. Ханның көптеген балалары осындай билеушілер рөліне кірісті. 1774 жылы Әділ сұлтан Ұлы жүздің бір бөлігінің билеушісі болып тағайындалды, оған арнап Абылай Талас аңғарына қала салып, оған қарақалпақтарды қоныстандырды. Солтүстік-шығыс Жетісуда оның басқа бір баласы Сүйік, Орталық Қазақстанда Қасым билік етті. Орта жүз бен Ұлы жүздің барлық дерлік жері ханның балалары арсында бөлінді. Тек Кіші жүзде және Орта жүздің батыс бөлігінде Қайып ұрпақтары, Орталық Қазақстанның кейбір аудандарында – Барақтың ұрпақтары, ал Қытаймен шекара өңіріне таяу жерлерде және Сырдарияда Әбілмәмбеттің ұрпақтары – сұлтандар билік етті.
Объяснение:
1-тапсырма
1)сиыр
2)шұбат
2-тапсырма
1)түйе-ойсыл қара
2)жылқы-қамбар ата
3)қой-шопан ата
4)сиыр-зеңгі баба
3-тапсырма
1)Қазақтың жылқымен қатар ұстаған малы – түйе.
Көшпелілердің, солардың ішінде қазақтың, ғасырлар бойы көбінесе жүгін көтерген малтүйе. Оның
ішінде ең төзімдісі әрі мықтысы – жалғыз өркешті нар. Түйенің түбіті мен
шудасы аса қадірлі боп саналады. Түбіттен иіріп тоқылған киім жылы, төзімді болады.
Оның сүті де шипалы. Ғалымдардың дәлелдеуінше, шұбаттың дәрілік қасиеті қымыздан
да артық саналады.
2)Қой да көшпелі елдердің ерте заманнан малданған түлігінің бірі.Ол
адам үшін әрі киім, әрі тамақ. Негізінен қойдың азықтық және киімдік қасиеті басқа
түліктерден артық. Онымен бірге ол өте шыдамды болып келеді. Ешкі де дәл қойдай.
Олардың сүтінен ұйытқан айран, құрт пен ірімшік халықтың сүйікті асы.
3)Мал
шаруашылығындағы тағы бір түлік-сиыр. Сиыр малы өріске кетіп,мезгілінде өзі оралады.
Аязды күндері сиыр тек қорада ғана күтіледі. Сондықтан басқа малдарға қарағанда ол
күтімді көбірек керек етеді.
4)Жылқы малын аса қастерлеп, пір тұтқан.
Оның еті мен сүті де адамның денсаулығына пайдалы екендігі баяғы заманнан белгілі.
Жылқы малы жүйрік әрі төзімді.
4-тапсырма
Объяснение: