Майя
Майя халқы Орталық Америкадағы қалың джунгли орманы басқан Юкатан түбегін мекендеді. Жер қауымға қарады. Қауым әр отбасына орманнан тазартылған жер үлесін бөліп беріп отырды. Қатардағы қауымдастарға шонжарлар мен абыздар үстемдік етті. Олар қауымдастардың егін өнімінің бір бөлігін алып отырды. Тұтқындар мен борыштылардан құралған құлдарды да қанады. Біздің заманымыздың I мыңжылдығында өмір сүрген майяларда қала-мемлекеттер пайда болды. Әр қаланы «ұлы адам» деп аталатын билеуші басқарды. Билік мұрагерлікпен ауысып отырды. Ол өлкенің халқынан салық жинады. Шонжарлар қала орталығындағы тастан салған сарайларда, ал «төменгі адамдар» - шаруалар мен қолөнершілер қала шетіндегі төбесін амыс құрағымен жапқан лашықтарда, едені жер үйлерде тұрды. Біздің заманымыздың бас кезінде Майяда жазу пайда болды. Иеороглифтерді қышқаламмен қағазға түсірді, қолжазбаларды уреттермен безендірді. Храмдардың қабырғаларына да, биік тас бағаналарға да ойып жазу жазды. Абыздар дұғаларды, аңыздар мен тарихи оқиғаларды жазып отырды. Абыздар қауымдастарға егіншілік жұмыстарын жүргізу мерзімдерін белгіледі. Егіншілік күнтізбе жасауды қажет етті. Ол ертедегі халықтар күнтізбелері ішіндегі ең дәл күнтізбе болды. Күнтізбе асау математика жетістіктерімен байланысты еді. Олар басқа тайпалардың ішінде ең алғаш нөл сандық белгісін енгізді. Майя қалаларының орнынан астрономиялық обсерваториялар табылған. Абыздар планетаның Күнді айналып шығуын есептеп шығарды. Күннің және Айдың тұтылуын алдын ала болжай білді. Сәулет өнерінде де майялардың жетістіктері үлкен болды. Олар биік тұғырларға және жасанды төбелерге сарайлар мен текшелі пирамида түрінде храмдар салды. Құрылыстарды бедер өрнекпен, құдайлардың мүсіндері және фрескалармен безендірді.
Ацтектер империясы
Ацтектер Мексикадағы теңіз деңгейінен 2000 м биіктіктегі қыратта, тау шыңдарының етегінде, ауа райы жұмсақ және топырағы құнарлы, табиғаты сұлу алқапта орналасқан. XIV ғасырда солтүстіктен келген ацтектер үлкен көлдің ортасындағы аралдарға Теночтитлан қаласын салды. Аралдарды бөгеттермен жалғастырды. Қаланы түзу көшелер мен каналдар бөліп жатты, оларды жағалай храмдармен сарайлар бой көтерді. Алғашқы кезде ацтектерде жер жетіспеді. Сондықтан олар енсіз түбектерге көл түбінен шығарылған балдыр мен құнарлы қайыр топырақты бірге төгіп отырды. Жауынсыз кездерде егінді каналдан суарды. Бұл «көшпелі егістік» жылына бірнеше рет өнім берді. Ацтектер көрші тайпаларды жаулап алып, өзіне бағынышты етті. Олар бағынышты тайпалардан қыруар төлем және құлдар алып отырды. Тайпаларды бұрынғысынша жергілікті көсемдер билегенімен, басты қалаларды ацтек әкімдері мен алым жинаушылар басқарып түрды. Мемлекетті мұрагер билеуші басқарды. Шонжарлар лауазымды қызметтерге қойылып, атқарған қызметі үшін жалақы алды. Олар керектінің бәрін қарауындағы бағыныштыларынан алды. Соғыс кезінде саны 400 мың адамга дейін баратын қуатты әскер жасақтау мүмкіндігі болды. Ацтектер қолөнерде үлкен жетістіктерге жетті. Алтын мен күмістен нақышты әшекейлер соқты, зергерлер қымбат тастарды шебер қырлады, нәзік өрнек салу жұмыстарын орындады. Қолөнершілер өрнектелген ыдыстар жасады, мата тоқыды, матаның астына құс қауырсындарын салып кестеледі. Ол түрлі түсті болып құбылып тұрды.
Астанада қарапайым ацтектер мен шонжарларға арналған мектептер болды. Әдеттегі мектептерде егіншілікке, қолөнерге және соғыс ісіне үйретті. Шонжарлардың балаларына жазуды, тарих пен дінді, мәнерлеп оқуды, есептеуді, астрономияны, поэзияны, шешендік өнерін оқытты. Әнші-ақындар гимндер, дастандар, табиғат жөнінде өлеңдер шығарды. Астанада жыл сайын әнші-ақындардың айтысын өткізіп, үздіктеріне жүлде берілді.
Инктер империясы
Оңтүстік Американың батысында инктер елі - Перу жатыр. Инктер көрші тайпаларды бағындырып, олардың еңбегін пайдаланды. Каналдар қазып, егін екті, аспалы көпірлер салды. Қоладан балта, орақ, пышақ, түйреуіш, ине, қоңыраушалар, найзаның ұшы сияқты заттарды құйып, алтын мен күмістен әшекей бұйымдар жасады. Инктерде 4 жылдық мектеп болған, онда бірінші жылы кечуа тілін үйретіп, екінші жылы дінге оқытып, үшінші және төртінші жылдары өмірге қажетті білім берген. Сөйтіп еуропалықтар келгенге дейін-ақ Америка халықтары өздерінің бай мәдениетін жасаған. Алайда еуропалықтардың басып алуы бұл елдердің табиғи дамуына кедергі жасады. Франсиско Писсаро 1475-1541 жылдар аралығында Инктер империясын жаулап алып Лима қаласының негізін калады.
АСТАНА. КАЗИНФОРМ - Предложение Главы государства об изменении названия нашего государства на «Казак елі» вызвало оживленную дискуссию среди общественности. Этот во обсуждается и в социальных сетях, и жителями аулов. И не обсуждается - высказываются самые разные мнения, вносятся предложения. И все же, значительная часть населения разделяет мнение Президента, пишет журналист Канат Токабаев.«В названии нашей страны есть окончание «стан», как и у других государств Центральной Азии. В то же время иностранцы проявляют интерес к Монголии, население которой составляет всего два миллиона человек, при этом в ее названии отсутствует окончание «стан». Возможно, надо рассмотреть со временем во перехода на название нашей страны «Казак елі», но, прежде, следует обязательно обсудить это с народом», - сказал Президент Нурсултан Назарбаев во время встречи с общественностью в Атырау. Следует отметить, что в сентябре года в школах страны был введен новый предмет - «Қазақ елі». Сам Президент провел первый урок по этому предмету, на тему «Новый казахстанский патриотизм», в одной из столичных школ. Тогда многие СМИ писали, что это - начало избавления от окончания «стан». А предложение, высказанное в Атырау, стало первым шагом к дальнейшему развитию «Нового казахстанского патриотизма». И все же, вернемся к во Что нам даст переименование страны?». Вообще, в современном мире перемена названия государства - рас явление. Например, в 20-м веке Персия стала называться Ираном, Сиам - Таиландом, Абиссиния - Эфиопией, Цейлон - Шри-Ланкой, Бирма - Мьянмой. А румыны, по причине того, что их постоянно путают то с цыганами, то с римлянами, хотят назвать свою страну Дакией. Чехи, мотивируя тем, что им надоело доказывать свою непричастность к чеченцам, хотят вернуть своей родине древнее название - Богемия. Республика Венгрия в 2012 году стала Венгрией. Соединенные Штаты Мексики их Президент предлагает назвать Мексикой. В мире не только возвращаются к старым названиям государств, есть также практика отказа от указания, в официальном названии государства, на форму государственного устройства. С этой точки зрения, «Қазақ Елі» - это историческое название нашей страны. Земля, на которой обитали казахи, их Родина, всегда называлась «Страной казахов». Мы знаем также, что ставшее сегодня привычным название «Казахстан» появилось в трагические сталинские годы. Иначе говоря, окончание «стан» во времена Сталина было навязано нашей стране против воли. Поэтому, резонно будет от этого «стана» избавиться. Кроме того, есть мнение, что отказ от «стана избавиться от стереотипов, напоминающих о советском периоде. То есть, от переименования нашей страны в «Қазақ Елі» будет и имиджевый выигрыш. Об этом тоже много говорится. Более того, ряд экспертов считает, что изменение названия повысит глобальный интерес к нашей стране. Возможно, что в страну с новым названием увеличится приток туристов. Это особенно важно в контексте планов по проведению международной специализированной выставки ЭКСПО-2017 в Астане. Итак, вместе со «станом» можно будет избавиться сразу от всех негативных моментов.
Все права защищены. Используйте активную ссылку на inform.kz https://www.inform.kz/ru/strana-kazahov-vechnaya-strana_a2632657