Абай (Ибраһим) Құнанбаев Құнанбайұлы (1845 - 1904) — ақын, ағартушы, жазба қазақ әдебиетінің, қазақ әдеби тілінің негізін қалаушы, философ, композитор, аудармашы, саяси қайраткер[1], либералды білімді исламға таяна отырып, орыс және еуропа мәдениетімен жақындасу арқылы қазақ мәдениетін жаңартуды көздеген реформатор. Абай ақындық шығармаларында қазақ халқының әлеуметтік, қоғамдық, моральдық мәселелерін арқау еткен.[2] Абай Шығыс пен Батыс мәдениеті мен өркениетін жетік білген. Бірқатар әлем ойшылдарының еңбектерімен жақсы таныс болған. Философиялық трактаттар стилінде жазылған «Қара сөздері» - тақырып ауқымдылығымен, дүниетанымдық тереңдігімен, саяси - әлеуметтік салмақтылығымен құнды
1.Тұрмыстық- шаруашылыққа байланысты ырым тыйымдар: 1. Нан үстіне зат қойма. 2. Нанды бір қолыңмен үзбе. 3. Нанды лақтырма. 4. Сүтті төкпе. 5. Сыпырғышты тік қойма. 6. Отқа түкірме. 7. Тұзды баспа.
2. Мәдени-гигиеналық мағынаны қалыптастыратын ырымдар мен тыйымдар: 1.Шелектегі суға аузыңды салма. 2. Саусағыңды аузыңа салма . 3. Бас киіммен ойнама. 4. Таңдайыңды қақпа. 5.Басыңды шайқама. 6. Екі езуіңді керме. 7. Шашыңды аяқ астына тастама. 8. Жағыңды таянба.
3.Экологиялық тәрбие беретін тыйым сөздердің түрлері: 1.Жалғыз ағашты жұлма 2. Көкті жұлма. 3. Малды теппе. 4.Суға дәрет сындырма. 5.Құстың ұясын бұзба . 6.Су шашып ойнама.
4.Әдеп мәдениетіне тәрбиелейтін ырымдар мен тыйым сөздер: 1. Үлкеннің алдын кеспе 2. Адамды айналма .3. Кемтар адамға күлме. 4. Адамға қарап түкірме. 5. Жаман бұзақы сөзге ерме.
6. Кісіге қару кеземе. 7. Үлкеннің эжолын кеспе. 8. Жақсыдан тәбәрік ал, жақсылығы тиеді. 9. Анаға зекіме, азабын тартасың. 10. Барды жоқ деме, барың жоқ болады.
5.Ырымдар мен тыйымдардың баланы қауіптен сақтандыратын түрлері: 1.Отпен ойнама. 2. Оттан аттама. 3. Пышақты шалқасынан қойма. 4. Пышақтың жүзін жалама. 5. Аяқ-қолыңды жіппен байлама. 6. Түнде суға барма 7. Жүгіріп үйге кірме.
1)Атамекен
2 ) Ыстық , туған
3 ) Көркейеді , дамиды , жаңарады
4 ) Отан - оттан да ыстық
5 ) Өлкем