Question

1-тапсырма. Мәтінді оқып шығып, ғылымның тіл кисыны деп нені айтканына назар аударып, оның тілдік нормамен сабақтастығына талдау жасаңдар. б/Бір сөйлем алып, ондағы сөздерге буын түрлеріне қарай толык талдау жасандар. Айтушы ойын өзі үшін айтпайды. Өзге үшін айтады. Сондықтан ол ойын өзгелер жиналмай түсінетін кылып айту керек. Оның үшін айтушы сөйлейтін тілін жақсы колдана білуі тиіс. Яғни, сөздің мағынасын жақсы біліп, дұрыстап сөйлемді тізе білуі тиіс. Біздін казак тіліндегі сөздің бәрін білгеніміз казак тілін қолдана білу болып табылмайды. Тіл колдана білу деп айтатын ойға сәйкес келетін сөзді тандап ала білуді және сол сөзді сөйлем ішіне орын-орнына дұрыстап қоя білуді айтамыз. Қазақ тілі казак ортасындағы бәріне бірдей ортақ мүлік болғанмен, бәрі бірдей пайдаланбайды. Әркім әр сөзді өзінше қолданады, өзінше тұтынады. Бүтін пікірін айтып шығатын әңгіме ішінде түгіл, жалғыз ауыз амандасу жүзінде де әркім әртүрлі сөз колданады. Мәселен, біреу «амансыз ба?» деп, біреу есенсіз бе?» деп, біреу «сәлемет жүрсіз бе?» деп, біреу «күйлі, куатты барсыз ба?» деп амандасады. Бәрінің де ой мақсаты бір, бәрінікі де амандык білу, бірак әркім әртүрлі сөз қолданып, өзінше сұрайды. Кыскасын айтканда, әркім сөзді өз калауына алып, өз оңтайлы көруінше тутынады. Сөздін келісті болатын заңдарын, шарттарын біліп тіву тіл кисыны деп аталады. 1-тапсырма. Мына төмендегі тіркестерге мағыналық талдау жасап, тілдік нормаға сәйкес келетінін не келмейтінін ажыратып жазыңдар. «Норма және стиль» тақырыбына сүйеніп түсінік беріндер. 1. Пышағы еткір, сөзі өткір, көзі өткір, колы өткір. 2. Мінезі ауыр, колы ауыр, сөзі ауыр, аягы ауыр, 3. Кariлез бала, кикар келін. 4. Жалынды жастар, жалынды кариялар. 5. Сезі түйне көзі түйнемедей. 6. Аш каскырдай, аш бөрідей, аш ит-құстай. 7. Бері терісі, бері ішік. 8. Бері арыгын білгізбес, каскыр арығын білгізбес. жолы ауыр, басы ауыр.