Қарағай, самырсын, балқарағай, арша
Қарағай – қарағай тұқымдасына жататын, мәңгі жасыл, қылқан жапырақты ағаш кейде бұта. Еліміздің таулы аймақтарында бірнеше түрі кездесетін қылқанжапырақтыты мәңгіжасыл өсімдік. 500-600 жылға дейін өмір сүреді. Ең биік түрлері 50-60 метрге жетеді. Шыршаныкіндей емес қарағайдың қылқаны ұзын, жуандау. Қылқанының түсі түріне қарай сары, көкшілдеу, жасыл және қою жасыл болады. Қарағай сондай-ақ тез өсетін қылқанжапырақтылардың бірі. Жер шарында жүзден аса түрі болса, оның жиырма шақты түрі көгалдандыруда қолданылады. Олардың ішінде бұтағы тік өсетін және жайыла өсетін түрлері де бар. Өсе келе жан-жағына 6-7 метрге дейін жайылатындықтан, бір-бірінен немесе өзге ағаштардан арақашықтығы кем дегенде 5-6 м болуы керек.
Маңызы: Қарағайдың ағашы мықтылығымен және қаттылығымен ерекшеленеді. Оны кеме құрылысында, авиацияда, теміржолда және құрылыста кеңінен қолданады. Қарағайдың діңінде шайыр көп мөлшерде болады.Одан скипидар мен канифоль алынады. Канифольді сүргіт және лак дайындауда қолданады.
Қарағайдың бүршіктері, эфир майы және шайыры бронхит, өкпе ауруларына қарсы пайдаланылады. Қылқанын С дәрумені жетіспегенде және алдын-алу үшін қолданады. Қарағайдың қара майын тері ауруларына жақпа май ретінде пайдаланады.
Қарағайдан жоғары сапалы ағаш сүрегі, қарамай, шайыр алуға болады. Қарағай – дәрілік ағаш, одан терпентин майы, скипидар, сірке суы; жас қылқанынан С витамині (концентрат), эфир майы алынады. Сондай-ақ құм тоқтатуда, әсемдік ретінде (елді мекенді көгалдандыруда) маңызы зор.
Самырсын — қарағай тұқымдасына жататын көп жылдық мәңгі жасыл ағаш. Қазіргі кезде 40-тан астам түрі белгілі, негізінен Солтүстік жарты шарда өседі, ішінара тропиктік белдемдерде (Мексика, Гватемала) кездесетін түрлері де бар. Қазақстанда Алтай, Тарбағатай, Жетісу (Жоңғар) мен Талас Алатауында, Батыс Тянь-Шаньда теңіздеңгейінен 2000 м-ге дейінгі биіктік белдеулерде өсетін 2 түрі: Сібір Самырсыны және Ақ қарағай бар. Олардың биікт. 35 м-ге, діңінің жуанд. 55 см-ге дейін жетеді. Қылқан жапырақтары таспа пішіндес, ұзындығы 4 см-дей.
Маңызы: Самырсынның діңі жұмсақ, жеңіл, ол целлюлоза өндірісінде, құрылыста қолданылады. Тұқымының құрамында лак, бояу өндіру үшін қолданылатын май болады. Қабығынан шайыр алынады, сағызы желім ретінде, қылқаны медицинада майқарағай майын алу үшін пайдаланылады. Самырсындар — аязға төзімді ағаштар, бірақ мәдени түрде өсіру үшін ылғалды және салқын климат керек.
Балқарағай - қарағай тұқымдасына жататын қылқан жапырақты биік ағаш. Қазақстанда Алтайда, Тарбағатай және Сауыр тауларында өсетін бір ғана түрі — Сібір Балқарағайы бар. Оның биіктігі 30 м-дей, діңінің диаметрі 175 см-ге жетеді. Жел арқылы тозаңданады. Мамыр-маусым айларында гүлдейді. Тамыз-қыркүйекте жемісі бүрімен қатар піседі.
Маңызы: Оның сүрегінен қағаз және спирт, қабығынан илік зат, бояу, ал қылқанынан бағалы эфир майы алынады.Ағашы шірімейтін мықты болғандықтан құрылыста, химиялық өндірістерде кеңінен қолданылады. Кәрі балқарағайдың діңінен шайырды көруге болады. Оны кір жуғанда сабын ретінде қолданған. Ежелгі рим мен араб медицинасында таптырмас дәрі ретінде пайдаланған. Шайыр-сағызы ауыз қуысын, тісті тазартып, қызыл иекті нығайтады. Ағаштың қабығы да бағалы шикізат. Одан тері илегіш, эфир майын және тоқыма бояуларын алған.
Арша - кипарис тұқымдасына жататын мәңгі жасыл қылқан жапырақты бұталардың немесе ағаштардың тұқымдас тармағы.
Тұқымдас тармағының уәкілдері Солтүстік жарты шарда Арктикадан субтропиктік таулы аймақтарға дейін кең таралған. Тау беткейінде де құмды жерлерде де жақсы өседі.
Маңызы: Халық емінде арша жемісі ежелден-ақ несеп айдайтын және қуықтың қабынуын басатын дәрі ретінде қолданылып келеді. Бойында зиянды бактериаларды жойғыш және емдік қасиеті бар. Өкпе, тері және астма ауруларын емдеген. Ежелгі Рим мен Грекияда жылан шаққан кезде пайдаланған. Аршаның тік өсетін түрлерінен қарындаш жасайды. Діңінің қабығын ыдыс жасауда, басқа да өндірісте шикізат есебінде және құрылыс материалы ретінде кеңінен қолданады. Музыкалық аспаптар жасауға пайдаланады. Аршамен тіс тазалау пайдалы.
Көгалдандыруда аршаның тек шет елден әкелініп, жерсіндірілген түрлері ғана қолданылады. Қылқандарының түсі, түріне қарай: сары, ашық жасыл, қою жасыл, көк, көкшіл болып келеді. Сабақ бойына тығыз орналасқан қылқандары әдемі хош иіс шығарады.
Мал дәрігерлігі практикасында арша жемісі несеп айдайтын, асқазан – ішек жұмысын жақсартатын және өңеш бездерінің қызметін арттыратын дәрі ретінде қолданылады. Арша жемісі малдың асқазанына түскеннен кейін оның құрамындағы эфир майлары асқазан – ішектің кілегейлі қабығын тітіркендіріп, олардың жиырылып – созылуын үдетеді, ішектегі зиянды газдардың тез шығуына ықпал етеді. Организмнен эфир майлары бүйрек және өңеш бездері арқылы шығады. Осы эфирмайлары бүйрек пен өңеш бездерінен қатты әсер етіп, олардың жұмысын жақсартады. Халық емінде арша жемісі ежелден – ақ несеп айдайтын және қуықтың қабынуын басатын дәрі ретінде қолданылып келген.
ответ:
сонымен, айтылған сөзді, ақылды өлеңді және әдемі әндерді жоғары бағалайтын қазақ халқы айтады.
революцияға дейін қазақ даласына барған барлық ресейлік және шетелдік саяхатшылар халықтың бір қызықты ерекшелігін атап өтті. бұл поэзияға құрметпен қарау, оның құрушыларына құрмет сезімі. белгілі ресейлік ғалым в. радлов былай дейді: « әлемдегі ең биік өнер ретінде ритмдік сөйлеуге қарайды. сондықтан қазақ халқының халық поэзиясы ң жоғары деңгейіне жетті ». неміс ғалымы а.брем де бұл туралы былай деп жазды: «қазақ тілі өз тілін жақсы біледі. мүлік бәріне бірдей, кедей және бай, асыл және білмейтін, білімді және білімді емес. «
қазақ даласында олар әрқашан ән айтуды, ән конкурстарын ұйымдастырды, ойларын керемет және сенімді түрде сөздермен қорғауды жақсы көрді. xix ғасырда орыс ғалымы г.потанин ежелгі уақытта қандай өлең, ән, ырғақ, рифма екенін білмегенде, олардың өмірі қайғылы және қорқынышты болды, мереке, көңілді жиналыс болмады. тіпті ағындар да үнсіз үнсіз ағып, орманды ойламаған. тек кейде дауыл дауыстары болды, өйткені ән тек аспанға тиесілі болды. ақыр соңында, ән өз үйін тастап, ғаламның барлық төрт бұрышын зерттеп, үлкен көк күмбез астында ұшуға шешім қабылдады. көңіл-күйге байланысты, ән жер үстінен төмен ұшып, содан кейін көтерілді. ән төмендегенде, әуенді, әуендерді естіп, есте сақтады. ән жоғары болған кезде қазынадан тек бір бөлігін ғана тыңдай алды.
айта кетейік, бұл ән қазақ даласынан төмен болды - бұл қазақ поэзиясының жомарттығы мен байлығының құпиясы.
өлеңдер, әндер, мақал-мәтелдер мен сӛздерді жақсы көретін жерлерде поэзия сәтті . ол ң өмірін жалғастырды, ол қиын сәтте оны қолдады, қуаныш, сүю, өшпенділікке көмектесті, ол сүйіспеншілікті және өмір сүруді оятады.
бұл баға жетпес байлықты кім ұрпақтан ұрпаққа берді?
ежелгі күндерде халық әндері, жыры, аңыздары халықпен жасалды, оларды халық романдары - жыршы, оленши орындады. олар ежелгі музыка, тарихи оқиғалар, халық әдет-ғұрыптарының қамқоршылары еді. үлкен мерекелерде, көптеген жиналғанда, даланың әр түрлі жағынан жыршы және алшыншысы ән байқауы қойды. олар өздерінің сұлулығын дәріптеді, ал тамаша дыбыстар халықтың жүректеріне тыныштандырады. конкурстың тақырыбы көбінесе өз туған жері үшін батырдың акциялары болды, содан кейін шын жыршы күрестен бұрын күйеуі соққыға ұшырады. мұнда домбыраны аспанға лақтырып, өртке толтырылған жауынгерлік әуенді құйды.
кейінірек танымал шеберлер - жыраулар мен ақындар - поэзиямен айналыса бастады. осылайша, халық шалқыз жыраудың, қазтуған батырдың, бұхар жыраудың, ақын махамбет өтемісовтің есімдеріне терең құрметпен қарады.
ақындар мен жыраулардың шығармашылығы бір-бірімен байланысты. ақынның кейінгі ұрпақтары өнерін , еңбектерінің үздік аспектілерін жетілдіріп, қазақ поэзиясын ң жоғары сатысына көтерді.
объяснение:
перевод нужен ?
вот ответы надеюсь