Тапсырма Мәтінді мұқият тылап, иеrlаl мәселені аныктанАвторын
козкарасын ажыратып, o uiкiрiнial аналогке карасу аркылы
білдіріп,
Бал ашамын деп балете калган,
Дастарқан басында согыс жаliшда эш іме козгалла, Оркім әртүрлі
естіген оқиғаларын атып жатты. Кенет торла отырған бір аксакал
- Мен сендерге бір әңгіме айтайын, - деді. Бәріміз әлі кісіге карап елем
еттік. - Бұл і бұрын-соны айта қоймаған сырым еді, - деп жалгала от
созiн. Қазір соғыстың аякталганына да насибай жыл vrti rой,
Сондықтан бізді ешкім тергеп, кудалай қоймас,..
...Бурынгы Ворошилов колхозынан бес жігіт бірге әскерге аттандык.
Алдымен ауданга, сонан соң облыска апарды. Облыс орталығынан
эшелонга отырғызып батыс жакка алып бара жатты. Бүгінгідей более
болек қатар, орны бар вагон кайда?! Китола көрсетіп жүргендей аян
вагон. Пойыз да жай жүреді. Әр станцията тоқтап, су аламыз, Берген
тамагын талғажау кыламыз. Екі-үш күннен кейін пойыздан кісі жалығады
екен. Арамызда бізден ересектеу, әр нәрседен хабары бар, кагылет Обдібек
деген жігіт болды. Ішіміз тысқаны сондай бір кезде әлгі Әбдібекке,
Сен бал ашшы, совет жене ме екен, неміс жене ме екен? - дедік.
Әбдібек құмалақты шашып кеп жіберіп:
- Жаудың беті қатты. Күші басым. Біздің женуіміз орын болады-ау! -
деді.
Кешке бәрімізді вагон-штабка шакырды, Болган окшаны айна-қатесіз
біреу жеткізітті. «Мұлы сендерге кім үйретті? Неге совет әскерінің
женетініне күдік келтіресіндер? Араларында жаудың тынысы бар
шығар?» - деп, ал тергеудің астына алсып келіп, Орысша да жөнді
білмейміз гой. Сұрақтың бірін түсінсек бірін түсінбейміз, «Солай кұмалак
аштырғанымыз рас», - деп мойындаудан басқа амап калмады. Солаи не
керек, «Совет елінің неміс фашистерін жеңетініне күмән келтіріп,
жауынгерлердің арасына іріткі салып жүр», - деген айып тағы, Әбдібекті
вагоннан түсіріп алып калды. Қалғандарымыз да майданға жеткенде көге
түрткі болып, қатаң бақылауға алындык. Артынан естідік, Әбдібек
байғұсты әскери трибуналдың үкімімен соттап жіберіпті. Сол күйі
кайтпады.
екі
ашатындай
сұрақ
мазмұнын
Тапсырма. Мәтіннің
құрастырыңыз
8
Тапсырма. Мәтіннен ақпаратты іріктей отырып жинақы мәтін
жазыңыз
Сүйінбай Аронұлы Алатаудың аса сұлу бетбауыр бөктеріндегі Алматыға тиіп тұрған Қарақыстақ ауылының Бұлақ деген жерінде 1815 жылы туып, 1898 жылы 83 жасында дүние салған. Болашақ даңқты жырау жасында жоқшылық тауқыметін көп тартқан. Жастай жетім қалып, байдың малын бағып, тамағын асыраған. Ол туралы өлеңдерінде ақынның өзі де айтады. Ал ақын Кожахмет Тұрлыбайұлы бір өлеңінде:
Сүйінбай он жасында қалды жетім,
Жылаумен секпіл басқан екі бетін.
Жетімді жетілдіріп, жүйрік еткен
Алланың көрмеймісің құдіретін, –
деп, Сүйінбайдың бала кезі туралы нақты дерек келтіре отырып, жетім баланың ақындық өнердің шыңына шырқағандығына таңданады. Белгілі бір адамның бойындағы басқаларда жоқ ерекше қасиеттері, соның ішінде ақындық өнері туралы да, халық: «тұқымында бар», «өлең (ақындық) қонған» дейді. Мұның мәнісі: тегінде – аталары немесе нағашыларында бар ақындық түптің-түбінде ұл-қыздарының біріне көшеді дегенді білдіреді. Сүйінбайдың 13-14 жасында шығарған «Түс» деген өлеңінде осындай ойға бастайтын құбылыс жайында сөз болады. Шүйбек деген байдың қойын бағып жүргенде, бір күні түс көріп, ұйқысынан өлеңдетіп оянғанын ол қожайынына былайша баяндайды:
Атыңнан айналайын Қызыр бабам,
Түсімде таңға жуық келді маған.
Білмеймін «өлең» – деді,»көген» –деді,
Сайрауық құстар келіп төнді маған.
Менің тұр қолды-аяққа тұрғым келмей,
Қойды ғой қойыңа да қырғын келмей!
Аузымнан түйдек-түйдек шыққан сөзді
Не дейін сөз кестесі – өлең демей?!
Сен маған ұлықсат бер, Шүйбек байым,
Әйтеуір, тегін емес Сүйінбайың.
Жын соқты ма, білмеймін, таңертеңнен
Көңілім ұйқы-тұйқы құйындайын…
Түс көріп, ақын немесе сазгер, т.б. болып ояну секілді жағдайлар болашақ өнер иелерінің өмірінде кездесе береді. Сүйінбайдың рухына табынумен өткен ұлы шәкірті – Жамбыл да:
Өлең кірген түсіне
Жөргегінде мен болам.
Қинама, әке, қинама,
Болмас енді зорлаған, –
демей ме?! Тұла бойын өлең кернеп тұрған соң осылай деген де.
Ал шыққан тегі жағынан келгенде, жыраудың арғы атасы Күсеп әрі ақын, әрі қобызшы болса, нағашысы Қабан Жетісудағы ақындық, жыраулық өнердің ірі өкілі болған. Сүйінбай бозбала кезінде жеті тәулік бойы сол нағашы атасының кешінен қалмай, ілесіп жүріп, батасын алыпты.
Сөйтіп, Сүйінбай 13-15 жасынан ақындық жолын қуады. Баяғының неше алуан жыр-дастандарын, аңыз-қиссаларын жиын-тойларда жатқа айтып, өз жанынан да шығарады.
Қаршадайынан қолына домбыра алып, өлеңді өмір серік еткен жыраудың 60 жылдан астам уақыт бойы тоқтаусыз шығарған жыр мұрасы ұшан-теңіз болған. «Соққан желдей, аққан селдей» өрен жүйріктің ақындармен айтыстары, ел қорғаған ерлерге арнаған ұзақ жырлары, арнау, сықақ-сын, мінездеме, қағытпа өлеңдері, өмір туралы толғаныстары өте көп болған. Өкініштісі, соның бәрі біздің дәуірімізге түгел жетпеген. Ал бізге жеткен туындылары Сүйінбайдың табан астында тауып айтатын ғажайып тапқыр, сөздің реті келгенде «ешкімнің атағына бас ұрмайтын, басынан құс асырмайтын» әділ де турашыл, даңғыл да дана ақын болғанын көрсетеді. Сүйекеңді қазақ өлеңінің ғана емес, қырғыз елінің де атақты ақындары дара талант ретінде бағалаған. XIX ғасырдың екінші жартысында Жетісу жерінің өлең туын аспандатқан Жамбыл бастаған саңлақ таланттары Сүйекеңнің шәкіртіміз деп, ұлы ақынды пір тұтқан. Жамбылдың:
Бата берген Сүйінбай, –
Жырдың тіккен туындай…
Ақындардың ақыны,
Айдын көлдей ақылы, –
деп ардақтауы сондықтан.
Елдігіміздің аса маңызды нышаны – тұңғыш теңгемізде Сүйекең бейнесінің болғаны халықтың қадірменді ақынына деген зор сүйіспеншілігін танытса керек.
Объяснение: