Ғылымдағы және техникадағы, өнер мен мәдениет, қоғамдық-әлеуметтік өмір мен әдебиет саласындағы жаналықтар лексикаға да үнемі ыкпалын тигізіп отырады. Өткен дәуірлерде болған кейбір наным-сенімдер, әдет-ғұрыптар, ескі ұғымдар, үй мүлкі, шаруашылық бұйымдары халық тұрмысының дамуына байланысты азайып, қолданудан шығып қалады.
Соларға қатысты сөздер мен атаулар да ескіреді, яғни қолданудан шыға бастайды. Мысалы: шоқпар, соқа, сойыл, найза, айбалта, күрзі, қорамса, кіреуке, малта, ояз, зындан, күң, кұл, әмеңгер, болыс, жүзбасы, сарбаз, дуан, пері, періште, ысқат, азан, барымта, дабыл тәрізді сөздер бүгінгі өмірде көп қолданыла бермейді. Бұлар белгілі бір дәуірдің, тарихи кезеңнің тілдік көрсеткіші ретінде жұмсалуы мүмкін. Олар көнерген сөздер деп аталады. Және олардың кейбірі жана ұғымдардың келуімен байланысты жаңарып қолданылуы да мүмкін. Тіл — тілде көнерген сөздердің историзмдер және архаизмдер деп аталатын екі түрі бар. Кейбір заттар мен құбылыстар күнделікті өмірден шығып қалып, сол ұғымдарды білдіретін олардың атаулары — сөздер де көнеріп, тілде қолданбайды. Мысалы: сұлтан, атшабар, ояз, барымта, дуан басы, дүре, малай, күң, құл, бай, болыс т. б. Мұндай сөздерді историзмдер дейді. Бұрынғы атаулары ескіріп, кейін басқа атаулармен беріліп жүрген заттар мен құбылыстар бар. Мысалы: жасак, немесе қол — әскер, қол басы — әскер басы, почтабай — хат тасушы, жатак, — отырықшы, серіктік — бірлесу, қосын — ұйым, желек — орамал т. б. Қазірде осындай басқа атаулармен беріліп жүрген заттар мен құбылыстардың бұрынғы атаулары архаизмдер деп аталады.
Өз жұрттың - күншіл, Нағашы жұрттың – сыншыл,Қайың жұрттың міншіл келеді. Қартың болса, жазып қойған хатпен тең. Немере етін жеп, сүйегін қалдырады. Өз балаңды өскенше бағасың, Немереңді өлгенше бағасың. Екі аяқтыда бажа тату, төрт аяқтыда бота тату. Еркек сергек ұйықтаса, ырыс бітеді, Әйел сергек ұйықтаса, жұмыс бітеді. Ағасы бардың жағасы бар, Інісі бардың тынысы бар. Ұлың өссе, ұлы жақсы мен ауылдас бол Қызың өссе,қызы жақсымен ауылдас бол. Ағаның үйі – ақ жайлау.Келінің жаман болса, ұлыңнан көр. Күйеуің жаман болса, қызыңнан көр.Ағадан – ақыл, Атадан – нақыл. Ер бала ата-анаға таяу, Қыз бала үйге жаққан бояу. Апам үйі – ақ жайлау. Баланың ұяты әкеге, Қыздың ұяты шешеге. Әкесін сыйламаған кісіні, Баласы сыйламайды. Інісі бардың тынысы бар Ағасы бардың жағасы бар. Өз үйім - өлең төсегім. Жалғыз ағаш үй болмас, Жалғыз жігіт би болмас. Үш ағайынды жігіттің отарда малы бар, Екі ағайынды жігіттің мойында талы бар, Жалғыз жігіттің шығар шықпас жаны бар. Балапан ұяда не көрсе, Ұшқанда соны іледі. Балаға байқап сөйлесең, Ақылға көнер. Байқамай шайқап сөйлесең, Көрсетер бір «өнер». Жасы кіші ініні Ақылы артса аға тұт. Жасы үлкен ағаны Жақсы сыйлап жаға тұт. Атасыз үй – батасыз, Анасыз үй – панасыз. Жақсы ата – орман,Жақсы бала қорған. Өсер жастың алдын кеспе, Өсер ағаштың басын кеспе. Өзінің шарқын білген, Өзгенің нарқын біледі. Ананың ізін қыз басар, Атаның ізін ұл басар. Аға әдепті болса, іні әдепті, Апа әдепті болса, сіңілі әдепті. Жас жемісті жұлма, Жас баланы ұрма. Ағадан – ақыл, Ініден – ізет. Әдепсіз бала Ауыздықсыз атпен тең. Ақылды қария Жазып қойған хатпен тең. Бала тәрбиесі – бесіктен. Әжемді тыңдағаным – Өзімді танығаным. Ана алдында – құрметАта алдында – қызмет. Анаңа ауыр сөз айтпа, Атаңа ауыр жүк артпа. Ата – балаға сыншы. Атаңа не қылсаң, Алдыңа сол келер. Баланың бас ұстазы – ата-анасы Ата – бәйтерек, бала – жапырақ. Ата тілін алмаған ұлдан без, Ана тілін алмаған қыздан без. Атадан жақсы ұл туса, есіктегі басын төрге апарар, Атадан жаман ұл туса, төрдегі басын есікке апарар. Анасын сүйгеннің баласын сүй. Әкең өлсе де, әкеңді көрген өлмесін. Ананың көңілі балада, баланың көңілі далада. Ата көрген оқ жонар, ана көрген тон пішер. Ана сүтін ақтамағанды, ешкім мақтамайды. Әкенің қадірін балалы болғанда білерсің. Ана жақсылығын ауырсаң білерсің, Қайын жақсылығын қыдырсаң білерсің. Атадан жақсы ұл туса, Елінің қамын жейді. Атадан жаман ұл туса, Елінің малын жейді. А алысқа қарайды. Бала - адамның бауыр еті.Бала - көңілдің гүлі, көздің нұры. Жақсы бала - еліне бас болады, Жаман бала - еліне қас болады. Қарағайға қарап тал өсер, Қатарына қарап бала өсер. Қыз ырыс емес пе, ұл қоныс емес пе? Өз балаң өзекке тепсең де кетпейді, Кісі баласы кісендесең де тұрмайды. Тайдың мінгені білінбес, Баланың істегені білінбес. Талапты бала – талпынған құстай, Құмары қанбас аспанға ұшпай. Ұлың өссе, ұлықтымен ауылдас бол, Қызың өссе, қылықтымен ауылдас бол. Ұл – қоныс, қыз - өріс. Ұяты жоқ - ұл жаман, Қылығы жоқ - қыз жаман. Балам – балым, баламның баласы – жаным. Күнсіз гүл өспес, Күтусіз ұл өспес. Атадан ұл қалса - өзі қалғаны, Қыз қалса – ізі қалғаны. А ағайыншыл, Бай болатын бала айырбасшыл. Бала күлкіге тоймас, жаман ұйқыға тоймас. Дүниеде бал тәтті, Бала балдан да тәтті. Талапты бала – талпынған құстай. Қарға баласын аппағым дер, Кірпі баласын жұмсағым дер. Жеті атасын білмеген - жетімдіктің белгісі. Бір жақсы қыз - екі жаман ұлға татиды. Қыз жоқ жерде - қызық жоқ. Астың дәмін тұз келтірер, Ауылдың сәнін қыз келтірер. Сенің табаныңа кірген тікен менің маңдайыма кірсін. Алты ұл туған ананы - Ханым десе болады, Кезек сыйласқан ағайынды - Жаным десе болады.
Білмеймін
10000000000000000000%