Қожа Ахмет Ясауи – 1093 жылы туылған түркістандық ғұлама, әулие. Қожа Ахмет Ясауидің арғы тегі қожалар әулеті. Әкесі – Исфиджабта даңққа бөленген әулие, Әзірет Әлінің ұрпағы Шейх Ибраһим. Анасы – Мұса шейхтың қызы Айша (Қарашаш ана). Мұса шейх те Исфиджабта әулиелігімен танылған. Кейбір деректерде Қожа Ахмет Ясауидың Ибраһим атты ұлы мен Гауhар Хошназ (Жауhар Шахназ) атты қызының болғандығы айтылады. Қожа Ахмет Ясауидың ұрпағы негізінен осы қызынан тарайды. IX ғасырда Отырар, Исфиджаб, Баласағұн, Ясы, Сауран, Сығанақ Шаш, Сүткент, Жент, Кудур, Отлук, Өзкент, тағы да басқа Мауераннахр қалаларында ислам діні уағызшыларының белсенді әрекеттері саяси сипат алған болса, Х ғасырдан бастап ислам ілімі жолындағы тәлім-тәрбиелік ордалар – медресе-теккелер түбегейлі орнығып, исламдық-руханияттық ахлақи (моральдық) ұстанымдар қалыптаса бастады. Қожа Ахмет Ясауи дүниеге келмей тұрып, Исфиджабта исламдық фикһ (құқық) мектебі ханафи мазһабының ондаған өкілдері өмір сүрді. Ясауи ілімі осы саяси-әлеуметтік, тарихи шарттарға байланысты қалыптасты. Қожа Ахмет Ясауи ұстаздарының көшбасшысы – Арыстан баб. Кашифи “Рашахат-ул айн-ил хайат” атты еңбегінде Қожа Ахметтің Арыстан бабтың шәкірті болғандығы, одан заһир және батин ілімдерінің сыры мен мәнін үйренгендігі, оған 16 жыл қызмет еткендігі туралы мәлімет береді. Ясауидың “Диуани хикметінде” де Арыстан баб жиі ауызға алынады. Қожа Ахмет Ясауидың өмірі мен қызметі туралы Жазба деректерде (Хазини, “Жауаһир-ул Абра Мин Амуаж-ил Биһар”) оның Юсуф Хамаданидың шәкірті екендігін көрсететін деректер болғанымен, соңғы зерттеулерде оны теріске шығаратын тұжырымдар айтыла бастады. Қожа Ахмет Ясауидың алғашқы шәкірті – Арыстан бабтың ұлы Мансұр Ата, екінші шәкірті – Сайид Ата Хорезми, үшінші шәкірті – Сүлеймен Бақырғани. Осылардың ішіндегі ең көрнектісі – Бақырғани (Хакім Ата) (Кашифи, “Рашахат-ул айн-ил хайат”). Тағы бір танымал шәкірттерінің бірі Мұхаммед Данышменди сопы Қожа Ахмет Ясауидың “Мират-ул Қулуб” атты мұрасын хатқа түсірді. Сондай-ақ Садр Ата, Бадр Ата, Қажы Бекташ Әулие, Сары Салтұқ, Шейх Лұқпан Перенде сияқты тұлғалар да Қожа Ахмет Ясауидың шәкірттері саналады. А.Беннигсон Қожа Ахмет Ясауидың Шопан Ата және Зеңгі Баба атты да шәкірттерінің болғандығын айтады. Ясауи шәкірттері жөнінде Фуат Көпрулу: “Мутасаууфтардың (сопылардың) өмірбаяны жайлы еңбектерде Ирак, Хорасан және Мауераннахр сопыларынан басқа түркі шейхтары деп жүрген сопылардың барлығы дерлік Қожа Ахмет Ясауи тариқатының шейхтары еді” дейді. Ахметтің әкесі діндар, құдай жолын ұстаған атақты шайхылардың бірі болған секілді. Бұлай дейтін себебіміз, ақынның 149-хикметінде оның шыққан тегі туралы төмендегі сыр шертеді[1]:
Бұл оқиға шынымен де болды. Бірақ, әрине, бізден алыс болды - шведтер тұратын Швецияның Стокгольм қаласында. Сондықтан әрдайым болғаннан кейін: егер ерекше нәрсе болса, сізден алыс нәрсені құрметтеу керек ... Бала швед болды, сондықтан Стокгольмде өмір сүрді. Жалпы алғанда, баланың аты басқаша болды, алайда отбасында ол ең кішкентай болды, және оның барлығы оны жай Baby деп атады.
Бір күні Кид өзінің бөлмесінде отырды және қайғысы туралы жалғыз өзі туралы ойлады.
Менің әкем, мысалы, анасы болғандықтан. Менің анам, мысалы, әке болды. Тіпті бауырластар да жанжал болмаған кезде, олар үнемі бірге жүрді. Тек бала үшін ғана ешкім жоқ. Иттің қанша рет сатып алуын сұрады! Және не? Дәл сол рет бірнеше рет бас тартты. Сізге иттің жоқтығынан адамның жалғыз екенін түсіндірудің қажеті жоқ.
Сол сәтте Кид Карлсонды көрді. Алғашында ол аздап шатастырылды. Ұшақсыз немесе тіпті тікұшақпен ұшатын адам, бірақ өзі жай ғана әуеде ауа-райында болса, бәрі жоғалады. Алақайлап, сонымен қатар: «Кешіріңіз, мен осында бола аламын ба?» «Қонақүйге отыр», - деп жауап қатты Кішкентай.
Бірақ бір адам шатырда тұрған есімі Карлсон деп айтқан кезде, Киелі бала бір себеппен қорықпады. Ол Карлсонға өзінің есімі Кид екенін айтқан кезде, олар достасып кеткенін сезінді. Және Карлсон, бәлкім, бұл да сезіндім. Кез келген жағдайда, ол: - Ал енді аздап әзіл болайық. - Қалай? Кид сұрады. Мен итсіз азап шегеді деп ойладым. «Тыныштық, тек тыныштық», - деді Карлсон. - Енді біз оны түсінеміз.
Ол бөлмені баяу айналдыра деп ойлай бастады. - Қазір мен әлемдегі ең мықты сарапшы кім екенін түсінемін? - деп сұрады Карлсон. - Егер ол бұзылса не істеу керек?
- Міне, тамаша болады! Енді көріңіз, иә? - Ия ... және анам? .. және әкем. «Бұл ештеңе емес», - деді Карлсон. - Бұл күнделікті мәселе. Және оның барлық күшін бастады ...
Бала шынымен Карлсонды өзінің барлық өмірімен достасуға шақырды. Сондықтан бітеуіш құлап, бұзылғанда, ол мұны істемегендей болды. Ол тіпті: - Жақсы, ештеңе жоқ. Бизнес - күнделікт
Балам, ақыл азбайды, білім тозбайды, осыны ешқашан есіңнен шығарма, бұны бұрын естіп пе едің? Ой, ата, оның мағынасы не? Бұл мақалды қалай түсінуге болады? Е-е балам, мұны түсінгің келсе, әруақыт үлкеннің ақылын тыңда, есіңе сақта, қажет кезінде орнымен пайдалан. Мұғалімнің ақылын тыңда, онан сен қор болмайсың, себебі ақыл ешқашан ескірмейді, азбайды. Білім деген өмірлік азығың, ол сенің досың. Білімді болсаң ол сенің ешқашан таусылмайтын байлығың, оны сенен ешкім ұрлапта ала алмайды, білім ешқашан тозбайды да, қайта білген сайын жаңара түседі.
Қожа Ахмет Ясауи – 1093 жылы туылған түркістандық ғұлама, әулие. Қожа Ахмет Ясауидің арғы тегі қожалар әулеті. Әкесі – Исфиджабта даңққа бөленген әулие, Әзірет Әлінің ұрпағы Шейх Ибраһим. Анасы – Мұса шейхтың қызы Айша (Қарашаш ана). Мұса шейх те Исфиджабта әулиелігімен танылған. Кейбір деректерде Қожа Ахмет Ясауидың Ибраһим атты ұлы мен Гауhар Хошназ (Жауhар Шахназ) атты қызының болғандығы айтылады. Қожа Ахмет Ясауидың ұрпағы негізінен осы қызынан тарайды. IX ғасырда Отырар, Исфиджаб, Баласағұн, Ясы, Сауран, Сығанақ Шаш, Сүткент, Жент, Кудур, Отлук, Өзкент, тағы да басқа Мауераннахр қалаларында ислам діні уағызшыларының белсенді әрекеттері саяси сипат алған болса, Х ғасырдан бастап ислам ілімі жолындағы тәлім-тәрбиелік ордалар – медресе-теккелер түбегейлі орнығып, исламдық-руханияттық ахлақи (моральдық) ұстанымдар қалыптаса бастады. Қожа Ахмет Ясауи дүниеге келмей тұрып, Исфиджабта исламдық фикһ (құқық) мектебі ханафи мазһабының ондаған өкілдері өмір сүрді. Ясауи ілімі осы саяси-әлеуметтік, тарихи шарттарға байланысты қалыптасты. Қожа Ахмет Ясауи ұстаздарының көшбасшысы – Арыстан баб. Кашифи “Рашахат-ул айн-ил хайат” атты еңбегінде Қожа Ахметтің Арыстан бабтың шәкірті болғандығы, одан заһир және батин ілімдерінің сыры мен мәнін үйренгендігі, оған 16 жыл қызмет еткендігі туралы мәлімет береді. Ясауидың “Диуани хикметінде” де Арыстан баб жиі ауызға алынады. Қожа Ахмет Ясауидың өмірі мен қызметі туралы Жазба деректерде (Хазини, “Жауаһир-ул Абра Мин Амуаж-ил Биһар”) оның Юсуф Хамаданидың шәкірті екендігін көрсететін деректер болғанымен, соңғы зерттеулерде оны теріске шығаратын тұжырымдар айтыла бастады. Қожа Ахмет Ясауидың алғашқы шәкірті – Арыстан бабтың ұлы Мансұр Ата, екінші шәкірті – Сайид Ата Хорезми, үшінші шәкірті – Сүлеймен Бақырғани. Осылардың ішіндегі ең көрнектісі – Бақырғани (Хакім Ата) (Кашифи, “Рашахат-ул айн-ил хайат”). Тағы бір танымал шәкірттерінің бірі Мұхаммед Данышменди сопы Қожа Ахмет Ясауидың “Мират-ул Қулуб” атты мұрасын хатқа түсірді. Сондай-ақ Садр Ата, Бадр Ата, Қажы Бекташ Әулие, Сары Салтұқ, Шейх Лұқпан Перенде сияқты тұлғалар да Қожа Ахмет Ясауидың шәкірттері саналады. А.Беннигсон Қожа Ахмет Ясауидың Шопан Ата және Зеңгі Баба атты да шәкірттерінің болғандығын айтады. Ясауи шәкірттері жөнінде Фуат Көпрулу: “Мутасаууфтардың (сопылардың) өмірбаяны жайлы еңбектерде Ирак, Хорасан және Мауераннахр сопыларынан басқа түркі шейхтары деп жүрген сопылардың барлығы дерлік Қожа Ахмет Ясауи тариқатының шейхтары еді” дейді. Ахметтің әкесі діндар, құдай жолын ұстаған атақты шайхылардың бірі болған секілді. Бұлай дейтін себебіміз, ақынның 149-хикметінде оның шыққан тегі туралы төмендегі сыр шертеді[1]: