5-тапсырма. Мәтінді оқып, негізгі ақпарат пен қосымша ақпаратты асырат. Көне түркі жазуы
Коне түркі жазуы - Орта Азия жерін бағалы заманнан мекендеген түркі тілдес тайпалар- дың тұңғыш өріптік жазуы. Көне түркі Орхон- Енисей әліпбиінде 35 өріп бар, әрбір әріптің түрлі графикалық нұсқалары қолданыла- ды. Бұдан тыс 4 арнайы таңба кейбір да- уыссыздардың тіркесін (лт, нт, нч, рт) беру үшін пайдаланылады. Жазудың бағыты оңнан солға қарай. Бұл әліпби көне түркі тілінің мынадай дыбыстық жүйесін белгілей- ді: 8 дауысты фонема (а мен ө, ымен і, о мен y, өмен ү) төрт қана әріппен, 16 дауыссыз фонема 31 әріппен белгіленеді, 11 дауыс- сыз фонема (б, ғ-г, л, й, қ-к, л, н, р, с, т, ш) жуан-жіңішке нұсқаларының таңбаларымен ажыратылады. Кейде олар жіңішке әрі жуан әріптің орнына қолданылады. Бұдан тыс 5 да- уыссыз фонема (з, м, н, п, ч) дара таңбамен ғана белгіленеді. Археологиялық зерттеу барысында жаңадан табылған этнография- лық ескерткіштер ертедегі түркі тілдес халықтардың осы көне жаз- ба түрлерін пайдаланғанын дәлелдеді. Б.з.д. 5-4 ғасырлардағы қо- рымдардан табылған руникалық екі ойма жазу Оңтүстік Сібір мен Қазақстанның ежелгі көшпелі тайпаларында өзіндік әліпбиі болған- дығын айғақтайды. Мұның бірі - Ертіс бойынан табылған сүйек тұмар- дағы, екіншісі Іле бойынан табылған күміс тостағандағы ойма жазу.
Жырларымменен сезімді саған ақтарғам.
Арманым болған ақ раушан гүлі даламның,
Іздедім сені,іздедім сені бақтардан.
Жетелеп мені биікке қарай тәтті арман,
Қоңыр да дауысың жадымда менің жатталған.
Арманым болған ақ раушан гүлі даламның,
Іздедім сені ататын әрбір ақ таңнан.
Таусылмайды екен арманы сірә,пенденің,
Арманды қуып адасып жүрген пендемін.
Сен сенер болсаң өзіңнен басқа жандарға,
Сырымды ашып сырласуға еш сенбедім.
Қол бұлғап маған бір биік шыңнан,алыстан,
Сен бе едің сонда арман боп маған жабысқан.
Сен бе едің сонда бір тылсым күш боп кеудемнен,
Жыр болып сыртқа шығам деп сірә алысқан.
Жыр болып шықтың кеудемнен, нәзік жүректен,
Сен біле білсең,жүрекке нәзік гүл еккем.
Мәпелеп келем сол гүлді,нәзік сезімді.
Әр көктем сайын бір нәзік сезім үмітпен.
Білмеймін сені,
қай жерде жүрсің,кімдермен?
Білмеймін неге,
қызғанам сені кімдерден?
Үмітті үзбей келетін әрбір күндерден,
Мен жасап алғам сені ақ раушан гүлдерден.