Қ ДАУСЫЗ ҚАТАҢ А ЖУАН ДАУСЫЗ
«Туғанда дүние есігін ашады өлең, өлеңмен жер қойнына кірер денең». Абай атамыздың бұл өлең жолдары қазақ халқының тыныс-тіршілігінде музыканың қаншалықты маңызды екенін айқын көрсетіп тұрғандай. Сондай-ақ ақын Қадір Мырза әлі: «Нағыз қазақ - қазақ емес, нағыз қазақ - домбыра!» деп, қазақ халқын, дархан даланың терең тарихын танығың келсе қасиетті қара домбыраның күй шежіресіне жүгін деген. «Казах ТВ» арнасының «Күй құдіреті» бағдарламасы ұлттық аспабымыздан төгілген күй күмбірі, оның авторының шығармашылық жолылы тура баяндайды.
«Ұлттық музыка –қазақ халқының ғасырлар бойғы жинақтаған музыкалық естеліктері, мәдени мұрасы. Көрермен біздің жобада Құрманғазы, Тәттімбет, Дина Нұрпейісова, али Жантілеуов, Жаппас Қамамбаев және басқа дәстүрлі музыканттар туралы біліп, аталмышулы композиторі кңадың тарихлів тада. Мақсатымыз азаматтарды ұлттық музыкаға жақындата түсу, біз білмейтін қырлары мен маңызына тоқталу. Күйші-ақындардың шығармашылық өмірі жайлы білімдерін тереңдету
Бауыржан Момышұлы (24 желтоқсан 1910 жыл - 10 маусым 1982 жыл) — Кеңес одағының батыры, жазушы, Екінші дүниежүзілік соғыстың даңқты жауынгері, әскери қолбасшы, стратег және тактик.Бауыржан Момышұлы 1910 жылдың 24 желтоқсанында Жамбыл облысының Жуалы ауданындағы Көлбастау ауылында туған. Дулат тайпасының Шымыр руынан[3].
Имаш бабасы 1911 жылы 92 жасында дүниеден өткен. Әкесі Момыш өз бетімен ескіше сауат ашқан, кирил алфавитімен оқуды меңгерген сол кезеңдегі көзі қарақты адамдардың бірі болған. Ел арасында ағаш ұстасы және етікші, зергерлігімен танымал болатын. Имаш атасы қартайған кезінде барлық шаруашылықты Момыш ұлына табыстаған. Әжесінің есімі - Қызтумас, қартайған шағында ағайын-туыс "сары кемпір" деп атаған. Анасы Рәзия дүниеден ерте өтіп, Бауыржан 3 жасынан бастап Қызтумас әжесінің қолында өседі.
1921 жылы бастауыш мектепті Аса интернатына түседі. 1924 жылдан бастап жеті жылдық мектепті Шымкент қаласында оқиды. Бұл сол өңірдегі 1924 жылы ашылған алғашқы жетіжылдық мектеп болатын. Бауыржанмен бір сыныпта Әбділда Тәжібаев және Құрманбек Сағындықов оқиды. 1928 жылы мектепті үздік бітіріп, Орынбор қаласындағы Қазақ Педагогикалық институтына оқуға түседі. Институт директоры Тоқтыбаев деген кісі болатын. Жас баланың қатты суықта жұқа киіммен жүргенін көріп, өзінің кабинетіне шақыртып алады. Баланың қолына бухгалтерияға қағаз жазып беріп, осы қағаз бойынша ақша алатындығын және сол ақшаға ауылға қайтатындығын айтады. Осындай тұрмыс жағдайына байланысты оқудан кетеді.
Бауыржан жеті жылдық мектепті бітіргеннен кейін біраз уақыт мұғалім болған. Сонда жүргенде кезекті әскери міндетін өтеуге шақырылып, онда бір жарым жыл жүріп, запастағы командир атағын алады. Туған ауылына қайтып оралған соң, ол біраз жыл қаржы мекемесінде қызмет істейді. Содан қайтадан Қызыл Армия қатарына шақырылып, түрлі әскери бөлімдерде взвод, рота, командирі болады. 1941 ж. Ұлы Отан соғысы басталысымен, Бауыржан даңқты генерал-майор И.В.Панфиловтың басшылығымен Алматы маңында жаңадан жасақталған 316 атқыштар дивизиясының құрамында майданға аттанады, батальон, полк командирі қызметтерін атқарады. Соғыстың соңғы жылдарында гвардиялық дивизияны басқарады. 1941 жылғы күзгі, қысқы кескілескен шайқастар кезінде өз батальонын 27 рет шабуылға бастап шықты. 5 рет қоршауды бұзып, негізгі жауынгерлік құрамымен аман-есен дивизиясына қосылды. Жауынгерлік іс-қимылдарға қатысты ұрыстан шығу, шегініс жасау тәсілдерінің арнайы тарау болып әскери жарғыға енуі, тактикада «ошақты» және «икемді қорғаныс» ұғымдарының қалыптасуы Бауыржан Момышұлының осындай тәжірибелерінің жиынтығы болып табылады. Оның қолбасшы, терең ойлай білетін әскери мамаң ретіндегі таланты соғыста полк, дивизия басқарған жылдары кеңінен ашылды. Бауыржан Момышұлы жау шептеріне ішкерлей еніп ұрыс жүргізу теориясын соғыс тәжірибесінде алғаш қолданушылардың және оны дамытушылардың бірі болды. Бауыржан Момышұлы - әкери педагогика мен әскери психологияны байытушы баға жетпес мұра қалдырған дара тұлға. Оның атақ, даңқы, батырлығы А.Бектің «Волоколамск тас жолы» атты кітабында суреттелді. Кітап неміс, чех, еврей, ағылшын, француз, т.б. шет ел тілдеріне аударылды. Соғыстан кейін Бауыржан Момышұлы Совет Армиясы Бас штабының Жоғары әскери академиясын бітіреді. Әскери-педагогикалық жұмыспен айналасып, Совет Армиясы әскери академиясында сабақ береді. 1956 жылы полковник атағымен отставкаға шыққан Бауыржан біржола шығармашылық жұмыспен айналысады. Ол қазақ және орыс тілдерінде бірдей жазып, өз өмірінде көрген-білгендерін арқау етеді. Оның қаламынан туған, өмір шындығын арқау еткен тамаша романы мен әңгіме, повестері қалың оқушының іздеп оқитын шығармаларына айналады. Олар бірнеше қайтара басылып шығады. Бауыржан бірнеше орден, медальдармен наградталады, Кеңестер Одағының батыры атағын алады. Алайда халықтың өзі «батырым» деп танып, ардақтаған қаһарман ұлына бұл атақ Отан соғысы біткеннен кейін жарты ғасырдай уақыт өткенде барып берілген болатын. Ел тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті Н.Назарбаевтың жарлығымен оған «Халық қаһарманы» деген атақ берілд под етиндерш
Берілген сөздерді септеп жазу.
Атау септік - қалдық, байлық, айыппұл, таралу, бұзылу, қауіп.
Ілік септік - қалдықтың, байлықтың, айыппұлдың, таралудың, бұзылудың, қауіптің.
Барыс септік - калдыққа, байлыққа, айыппұлға, таралуға, бұзылуға, қауіпке.
Табыс септік - қалдықты, байлықты, айыппұлды, таралуды, бұзылуды, қауіпті.
Жатыс септік - қалдықта, байлықта, айыппұлда, таралуда, бұзылуда, қауіпте.
Шығыс септік - калдықтан, байлықтан, айыппұлдан, таралудан, бұзылулан, қауіптен.
Көмектес септік - қалдықпен, байлықпен, айыппұлмен, таралумен, бұзылумен, қауіппен.
Сөздердің септелген түрімен сөйлем құрастыру.
Қалдыққа кеткен ас тағамдарын жинастырып, үй жануарларына беруге болады (барыс септігі).
"Денсаулық" атты өміріндегі басты байлықты бағалау керек (табыс септігі).
Жол ережесін бұзған үшін төленетін айыппұлдың мөлшері келесі айдан бастап екі есе көбейтіледі (ілік септігі).
Елбасының кезекті жолдауын халыққа таратуға құрылған арнайы бөлімшелер жұмысын әлі де жалғастырып жатыр (барыс септігі).
Заттарды ұқыпты қолдану - оларды ерте бұзылудан сақтайды (жатыс септігі).
Аяқ астынан болып қалатын қауіптен ешкім де сақтана алмайды (жатыс септігі).