Өшпес ерлік кейіпкерлері — Ұлы Еліміз үшін жан аямаған азаматтар Отан соғысының ардагерлеріне арналған. Және жады сол, бәлкім, Душа моя болады ауырады, Покамест қасіретке қайтарымсыз көшірілді. Александр Твардовский. «Азаматтар мен азаматша Кеңес Одағының! Кеңес үкіметі және оның басшысы жолдас Сталин тапсырмаға сәйкес, маған не істеу мынадай мәлімдеме. Бүгін, таңғы сағат 4-ұсынбай, қандай да бір наразылықтар Кеңес Одағына, соғыс жариялау, герман әскерлері шабуыл жасап, елімізді шабуыл жасап, біздің шекараны көптеген жерлерде және ұшыратты бомбежке өз ұшақтардың біздің қала – Житомир, киев, Севастополь, Каунас және кейбір басқа да, оның үстіне, өлтірілген және жараланған екі жүзден астам адам.Шабуылдарын жау ұшақтар мен артиллериялық қаруымен жасалған болса, сондай-ақ, румын және финляндкой аумақтарды… …Үкіметі Кеңес Одағының білдіреді нық сенім, оның ішінде ел халқының барлық жұмысшылар, шаруалар және зиялы қауым өкілдері, ерлер мен әйелдер қарайды тиісті санамен өз міндеттеріне өзінің еңбек. Халқымыз Еліміз үшін жан аямаған азаматтар енді тиіс сплочен және един, ешқашан. Біздің әрқайсымыз талап етуге, өзіне және басқа тәртіп, ұйымшылдық, ұқыптылықты, лайықты осы совет патриоты қамтамасыз ету үшін барлық қажеттіліктерге Қызыл Әскер, флоты және авиация қамтамасыз ету үшін фашизмді. Үкімет шақырады, азаматтар мен азамат Кеңес Одағының батыры, тағы теснее біріктіруге өз қатарына айналасында біздің кеңестік большевиктік партия айналасында біздің Кеңес үкіметінің айналасында, біздің ұлы көсемінің ды. Сталин. Біздің ісіміз оң. Жауды жеңеміз. Жеңіс бізде болады». Бүкіл Кеңес Одағы тыңдап, 23 маусым 1941 жылғы радиодан Төрағасының орынбасары Комиссарлар Кеңесі ССР Одағы Халық Комиссары, Сыртқы Еліміз үшін жан аямаған азаматтар Істер жолдасын В. М. Молотов. Барлық жерде: Ресей, Украина, Белоруссия, Өзбекстан, Грузия, Әзірбайжан, Литва, Молдова, Латвия, Қырғызстан, Тәжікстан, Армения, Түркменстан және Эстониядан шақырды ұлдар мен қыздар отанды неміс-фашист басқыншыларынан. Қанша аналар мен әйелдер жіберіп, өз балалары мен жұбайлары өлімге?
Олардың көпшілігі сондай-ақ оралған жоқ, олар қаза болды. Әрқайсымыз есінде ерлік Сегізінші Гвардиялық атқыштар дивизиясы, ол құрылды, Қазақстанда және Қырғызстанда. Ол қатысып, Мәскеу түбіндегі шайқасқа қатысты. Олар 16 қараша 1941 жылғы жүргізді четырехчасовой күрес станциясының жанында Дубосеково болса, түбінде, мен бермеді бұзып фашистам астанасы. Олардың барлығы қаза тапты, оларға Кеңес Одағының Батыры атағы қайтыс болғаннан кейін, И. В. Панфилов Еліміз үшін жан аямаған азаматтар , Т. Тоқтаров, И. Курганский, И. Шапшаев, А. Қосаев, М. Сенирбаев, Я. Бондаренко, В. А. Ревякин, И. М. Чистяков, и. И. Серебряков, с. С. Черншов, Д. А. Дулов, Э. Ж. Седушен, а. А. Кулешов Д., Т. И. Паншев, Г. И. Ломов және көптеген басқалар. Ал сөздер А. Крючкова: «шегінерге жол жоқ, артымызда Мәскеу!», енді тарихы. Көптеген қазақстандық қыздар мен жігіттер болды Кеңес Одағының Батыры атағы берілді, олардың қайтыс болғаннан кейін.
Олардың бірі Сұлтан Біржанұлы Баймағамбетов. Оның аты алтын әріптермен енгізілген тізіміне айбынды Ленинградты қорғаушылар. Ол жасаған өшпес ерлігі, жауып өзінің денесімен амбразуру вражеского дзота, повторив батыл ерлігі А. Матросов. Сергей Морозов взорвал колону жау танктерінің қызу ұшақпен. Аттар екі даңқты қызы-қазақ халқының Еліміз үшін жан аямаған азаматтар кірді алтын шежіресі Ұлы Отан соғысының тарихына. Әлия Молдағұлова бірінші әйел – өкілі, ол алды Кеңес Одағының Батыры атағы қайтыс болғаннан кейін. Ол повела шабуылға байланысты фашистер өз батальоны. Тіпті бола тұра, дихлорэтан раненой Алия өлтірген автоматтан офицердің атқан.

Ол соңғы гитлеровец, оның көзі қызбен-солдат. Мәншүк Маметова – қазақтың батыр қызы, қазақ халқының. Оған жиырма бір, ол ақтайтын өз бесстрашный ерлігі. Ол қалды, барлық бір, жаулары тікелей шабуылға шыққан, бірақ, обставившись үш пулеметами, үш сағат Мәншүк сдерживала яростные жау шабуыл. Жарылыс толқыны опрокинуло пулемет, қан залила тұлға Мәншүк. Ол кетті, бірақ қала тұрғындары Невель, Мәншүк алып өз өмірін ардақтап құрметтейді мәңгі жас қазақ та. Соғыс жылдары кеңестік адамдар жасаған ерлік тек майданда және тылда. Бұл уақытта көптеген эвакуацияланды Қазақстан жоғары оқу орындарының, институттар, зауыттар, театрлар, кітапханалар. Сонымен қатар көп эвакуацияланды, ғалымдар, суретшілер, әртістер, инженерлер, мұғалімдер, дәрігерлер.
Ұлттық салт – дәстүр туралы диалог
- Мадина, сәлем, сенің қазір қолың бос па?
- Ия, Алина, бос уақытым бар.
- Ендеше саған бір бүйімтайым бар еді.
- Тыңдап тұрмын. Айта бер.
- Маған мектепке қазақ халқының ұлттық салт – дәстүрлері жайлы хабарлама дайымдауым керек. Өзім қазақша сөйлей білгеніммен ұлттық салт - дәстүрден хабарым жоқ. Осы тапсырмаға көмектесе аласың ба?
- Әрине, көмектесейін. Қандай сұрақтарың бар, қоя бер?
- Қазақ халқының ұлттық салт - дәстүрлері жайлы жалпы түсінік беріп жіберсең?
- Әрбір халықтың өзіне тән салт – дәстүрлері, әдет – ғұрыптары, халық ауыз әдебиеті, мәдениеті, тәрбиелік ұстанымдары бар. Міне, осы асыл қазынамыз бізге ұрпақтан ұрпаққа сан ғасырлар бойы аманат ретінде ұласып, ұлттық болмысты жоғалтпай, өзгелерден ерекшелеп тұратын айна секілді. Қазақ халқының екі жүзге жуық салт – дәстүрі, сенім – ырымдары, ұлттық ойындары бар, олардың әрқайсысының тәрбиелік те, танымдық та маңызы зор.
- Қандай керемет жауап! Кейбіреулеріне толығырақ тоқтала кетсең?
- Жақсы. Халық арасында айтыстың алар орны ерекше. Айтыс – қазақ халқының ертеден қалыптасқан жыр жарысының бір түрі. Айтысқа суырып салма ақындар мен көркем сөз шеберлері қатысады. Айтыста ел басқарып отырған басшылардың кемшіліктері, сондай – ақ өмірдегі келеңсіздіктер ашық айтылады. Айта кететін бір жайт, айтыс бүгінгі күнге дейін жетіп, тәрбиелік мәнін жоғалтпаған жыр жарысы. «Атамұра – асыл қазына» демекші, осындай ұлттық дәстүр, ғұрыптарымызды сақтап, қастерлеуіміз қажет.
Ауыз тию – қазақтың ежелден келе жатқан ғұрытарының бірі. Үйге келген кісі асығыс болса да «ең болмаса нан ауыз тиіп кет, тізеңді бүк» деп айтқан. Бұл дегеніміз - қонақжайлылық пен жайсаңдық, өнегелі тәрбие бастауы. Бұрынғы заманнан-ақ қазағымның дастарханы үйге келімді - кетімді кісінің бәріне жайылып, бар тәтті осы кісілерге ұсынылған.
Байғазы – балалар мен жасөспірімдер бір жаңа нәрсеге ие болғанда жақын туыстарынан байғазы сұрайтын дәстүр қалыптасқан. Байғазы сұраушының көңілін қайтармай ақшалай, не заттай сыйлық беріледі. Бұл дәстүр бүгінгі күнге дейін жалғасын тауып келеді.
- Мадина, саған алғысым шексіз! Маған өте қатты көмегің тиді. Енді өзім де біліп жүретін болам!
- Оқасы жоқ. Көмектесе алғаныма қуаныштымын!
өңі сынық- түрі бозарып тур
сүт кенжесі- үйдегі ең кіші бала
көздерінен- дұрыс қарамағандар
қақпалай беретін- ұра беретін
сыз өтеді- тоңасың
шашу кадалады- тұмауратып каласын