Көппін деп айттың Қатаған, Көптігің сенің қайда бар, Үш атаның ұлысың, Қазағымды қаптатсам, Жұртта қалған күшіктей, Айдалада ұлырсың!..деген Сүйінбай ақынның сөзін дәлелдер келтіре отырып түсіндіріңіз (5- 6 сөйлем)
Сөйлемдерді түсіндіру үшін, біз оны өз сөздерімізге айналдырасақ. Сонымен келісесек, Көппін деп айттың, Қатаған, Көптігің сенің қайда бар, Үш атаның ұлысың сөйлемін тексеріп отырып, аның дәлелін тапамыз.
Көппін деп айттың - бұл сөйлемде "сен" деген сөз атаймыз, ол екінші шахс есептенетін "сен" деген өзарақ өзімізді көрсетеміз. Олар көппін қазақ тіліндегі "оған байланысты" дегенді айтып өткен.
Қатаған, Көптігің сенің қайда бар - бұл сөйлемде аз көптемесін өзіміз атауымызды аламыз. Сондықтан, қатаған деген сөзді, біздің қайда қатарда бармызды айтатын сөйлемге қосамыз. "Көптігің" - ол да біздің сөйлемге қандай түрде қосамызды айтатын атауымыз.
Үш атаның ұлысың - бұл сөйлемдегі "үш атаны" атаймыз, оларсызда қайда бара алмаймыз. "Үш" сан "теуле, жеті" дегендегі үшті бірліктеді деп табамыз. Атаның деген сөз арқылы "өз ата-атаммен қарым-қатынасың" деп түсіндіре отырып көрейік.
Қазағымды қаптатсам - Осы сөйлемде казақтың деңгейін есепке алдымыз. "Казақтың" деген сөз бізге "Қазахстан туған еліміз" деп түсіндіреді. Қазақтың деген соңындағы "ды" - "кеширілсе" дегенді айтады. Осылайша, біз бұл сөйлемде Қазағымды қаптатсам дегенде "Қазахстан туған жерімізді қатараздаймын" деп түсіндіріп отырып көрейік.
Жұртта қалған күшіктей, Айдалада ұлырсың! - бұл алмасуы керек сөйлемдердін болып отыратын жолымыз. "Жұртта қалған күшіkтей" дегеніміз, біздің зор сулу болатын жақынымызды айтатын сөздер. "Айдалада ұлырсың" дегеніміз, біздің алғашқы гəлімізге қараңыздар арқылы ұлы қарамастанғанда, бұл есте сақталады деп сенімдесе отырып отырып отырып отырып отырып отырып отырып көрейік.
Сол сөйлемни бірінші орай жазудың көмекшісімен атамыз:
"Қатаған, Көптігің сенің қайда бар,
Үш атаның ұлысың,
Қазағымды қаптатсам,
Жұртта қалған күшіктей,
Айдалада ұлырсың!".
Бұл айтарлықты оқырмайды, сонымен бірге, ол барлығының сөз арқылы айтылғанын түсінуіне тез ғана мүмкін болады.
Көппін деп айттың - бұл сөйлемде "сен" деген сөз атаймыз, ол екінші шахс есептенетін "сен" деген өзарақ өзімізді көрсетеміз. Олар көппін қазақ тіліндегі "оған байланысты" дегенді айтып өткен.
Қатаған, Көптігің сенің қайда бар - бұл сөйлемде аз көптемесін өзіміз атауымызды аламыз. Сондықтан, қатаған деген сөзді, біздің қайда қатарда бармызды айтатын сөйлемге қосамыз. "Көптігің" - ол да біздің сөйлемге қандай түрде қосамызды айтатын атауымыз.
Үш атаның ұлысың - бұл сөйлемдегі "үш атаны" атаймыз, оларсызда қайда бара алмаймыз. "Үш" сан "теуле, жеті" дегендегі үшті бірліктеді деп табамыз. Атаның деген сөз арқылы "өз ата-атаммен қарым-қатынасың" деп түсіндіре отырып көрейік.
Қазағымды қаптатсам - Осы сөйлемде казақтың деңгейін есепке алдымыз. "Казақтың" деген сөз бізге "Қазахстан туған еліміз" деп түсіндіреді. Қазақтың деген соңындағы "ды" - "кеширілсе" дегенді айтады. Осылайша, біз бұл сөйлемде Қазағымды қаптатсам дегенде "Қазахстан туған жерімізді қатараздаймын" деп түсіндіріп отырып көрейік.
Жұртта қалған күшіктей, Айдалада ұлырсың! - бұл алмасуы керек сөйлемдердін болып отыратын жолымыз. "Жұртта қалған күшіkтей" дегеніміз, біздің зор сулу болатын жақынымызды айтатын сөздер. "Айдалада ұлырсың" дегеніміз, біздің алғашқы гəлімізге қараңыздар арқылы ұлы қарамастанғанда, бұл есте сақталады деп сенімдесе отырып отырып отырып отырып отырып отырып отырып көрейік.
Сол сөйлемни бірінші орай жазудың көмекшісімен атамыз:
"Қатаған, Көптігің сенің қайда бар,
Үш атаның ұлысың,
Қазағымды қаптатсам,
Жұртта қалған күшіктей,
Айдалада ұлырсың!".
Бұл айтарлықты оқырмайды, сонымен бірге, ол барлығының сөз арқылы айтылғанын түсінуіне тез ғана мүмкін болады.