География ғылымы және оның салалары
География - жер беті табиғаты туралы, халықтар мен олардың шаруашылық іс-әрекеттерін зерттейтін ғылым.
География ертеден дамыған табиғатты зерттейтін жаралыстану ғылымдарының біріне жатады. Зерттеу нысанына, әдістері мен мақсаттарына қарай география ғылымы физикалық және әлеуметтік-экономикалық салаларға бөлінеді.
Физикалық география табиғат нысандар мен құбылыстарының Жер бетінде таралу заңдылықтарын зерттейді. Физикалық география жалпы және аймақтық географияға бөлінеді. Жалпы физикалық география жердің географиялық қабығының құрылысын, құрамын, дамуын, территориялық бөлшектенуі мен олардың сыртқы және ішкі байланыстарын зерттейді, ал аймақтық физикалық география табиғи бөлек территориядағы жоғарғы аталған заңдылықтардың жергілікті ерекшеліктерін зерттейді.
Физикалық география дамуына байланысты көптеген ғылымдар салаларына бөлінеді: геоморфология, климатология, океанология, гидрология, топырақ географиясы, геоботаника, зоогеография, гляциология, геокриология және палеогеография.
Әлеуметтік-экономикалық география өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығы түрлерінің, көліктің, халықтардың орналасу заңдылықтарын зерттейді. Әлеуметтік-экономикалық география экономикалық география, әлеуметтік география, халық географиясы, демография ғылыми салаларына бөлінеді.
Ертеректе бір қарияның балаларының аты Қамысбай, Қасқырбай, Қойбай, Қубай, Субай, Қайрақбай, Пышақбай, Баубай, Балтабай екен. Балтабайы үйге келін түсіріп, сол жаңа түскен жас келінді сынамақ болған атасы өзеннің ар жағынан сасқалақтап жүгіріп келіп: «Судың ар жағында, қамыстың бер жағында қойды қасқыр жеп жатыр. Жылдам ауылға хабар бер. Балтабай пышақ қайрап әкеліп, адал бауыздап алсын. Мен қасқырды қуып кеттім», - депті. Мұнысы - «қысылтаяң шақта келінім көргенсіздік танытып, өзінің қайын аға, қайын атасының атын атап қояр ма екен?» деген ойы ғой. Сөйтсе, келіншек не істепті десеңші, шапшаң төбеге жүгіріп шығып, күйеуіне: «шапқы-ау, шапқы, шапшаң кел. Сарқыраманың ар жағында, сылдыраманың бер жағында маңыраманы ұлыма жеп жатыр. Атам: «жаныманы білеуітке жанып әкелсін» дейді. Өзі ұлыманы қуып кетті», - депті
Үй жануарларына - Жылқы,сиыр,түйе,қой - ешкі,тауық,қаз - үйректер,ұй қояны,ит,мысық т.б. жатады. Жылқы малы мініске, қымызы денсаулыққа пайдалы.Қыста жылқы соғымға сойылады,қазы - қартасы ұлттық ас.Сиыр малының сүті,еті пайдаланылады.Түйе малының жүнінен көрпе, шекпен тігіледі.Еті мен шұбаты дертке дауа.Шөлге ұзақ шыдайтынына байланысты бұрын керуен - көшке пайдаланған.Қой - ешкі ұсақ мал ретінде ұсталып,сойысқа ,сүтін ішуге,жүнін шұлық ,шархат тоқуға пайдаланған.Үй құстары - тауық,қаз - үйректер сойысқа және жұмыртқа алуға пайдаланылған.Ұй қояндарын жүніне және етіне бола өсірген.Итті ауланы күзетуге,аң аулағанға асырайды.Ит адамның досы.Ақылды ит қора күзетіп,балаларды қорғайды.Мысық тышқан аулайды,балалармен ойнайды.Олар өте сүйкімді.Үй жануарларының адамға көп пайдасы бар.Олар байлық көзі болыпта саналады.