Қазақ ғалымдары.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым академиясының тіршіліктану ғылымының бөлімі 1946 жылы ұйымдастырылды.Қазақстанда тіршіліктану ғылымының дамуына ірі жетістіктер енгізгені үшін көптеген ғалымдар әр түрлі сыйлықтардың иегерлері атанды.Қазақстан ғалымдары мал шаруашылығын дамытуда,малдың жаңа тұқымын шығаруда көрнекті нәтижелерге жетті.Малдың 10 жаңа,атап айтқанда: қойдың - 4: сиырдың 3, жылқының - 2, шошқаның - 1 қолтұқымдары шығарылды.Мал санын көбейтуде зоотехник, профессор, ВАСХНИЛ академигі, В. А. Бальмонт (1901- 1971) алғашқы отандық етті-жүнді қой тұқымы - қазақтың биязы жүнді қойын шығарды (1946). М. С. Бутарин, Е. А. Большакова, Ә. Е. Есенжолов және А. Ы. Жандеркиндердің басшылығымен отандық етті-биязы жүнді қой тұқымы қазақтың арқар-меринос қолтұқымы өмірге келді (1950). Қазақтың оңтүстік мериносын шығарған бір топ ғалымдар: А. И. Петров, О. Есалисн, Н. А. Маллицкий, Л. И. Цой, A. М. Якушкинаны атауға болады. Республикамызға кең таралған сиырдың етті - тұқымы қазақтың ақбас сиырының авторлары: Б. М. Мусин, Н. 3. Ғалиакберов, М. Ф. Гордиенко, К. А. Акопян: С. Я. Дудин. Қостанай қолтұқымды жылқысын шығарудағы ауыл шаруашылық ғылымының докторы, профессор Г. Г. Хитинковтың 6 еңбегін ескермеуге болмайды. Биолог-генетик, биология ғылымдарының кандидаты Н. С. Бутарин (1905-1961) будандастырылған шошқаның қазақ қолтұқымы топтарын шығаруда үлкен үлес қосты. Республикамыздағы ботаника ғылымының және ботаниктер мектебінің негізін қалаушы және ұйымдастырушы, ботаник, биология ғылымының докторы, профессор ҚазССР FA-ның академигі Н. В. Павлов (1893-1971) Ресейдің еуропалық бөлігіне, Кавказға, Байкал сыртына, Камчаткаға, Монғолияға, Орта Азия мен Қазақстанға экспедиция (қосын) жасады. Ол «Қазақстанның өсімдік шикізаттары» еңбегін жазды.Қатал климатқа төзімді өсімдіктерді зерттеген, ауыл шаруашылығы ғылымының докторы, профессор, ҚазССР FA және ВАСХНИЛ академигі, ауыл шаруашылық дақылдарының 17 іріктемесін шығарған В. П. Кузъмин( 1893-1973) егістікдақылдардың жаңа іріктемелерін шығарды.
Қазақстанда өсімдік физиологиясын зерттеу ісі ерекше жолға қойылып, өсімдіктің тұзбен улануының биохимиялық тетігін (Л. Қ. Қылышев және оның шәкірттері), кексағыз бен таусағызды физиологиялық тұрғыда зерттеу (А.А. Прокофьев, К. М. Мыңбаев), бидайдың қолайсыз жағдайға төзімсіздігі, түсімділігі, сондай-ақ физиологиялық белсенді заттардың өсімдікке тигізетін әсерін зерттеу (Ф. А. Полымбетова, Л. К. Маманов), темекі будандарының ата-енелік формаларына қарағанда сапасының артық болатынын дәлелдеу (М. Ф. Тамаровский, Ж. Қ. Калекенов, т. б.), жабайы алманың сұрыптау барысында құнды тектік қор екені дәйектеліп, таулы жерлерде алма өсіру жолдарын зерттеу (А. Ж. Жанғалиев, Ж. Жатқанбаев, т. б.) мәселелері жан-жақты тексерілді.
Республикамызда микробиологияны дамытуға Д. Л. Шамис, X. Ж. Жуматов, Н. Қ. Шоқанов, Ү. А Сартбаева, К А. Тілемесова, М. X. Шығаева, A. Н. Илялетдинов, т. б. көп еңбек сіңірді және зерттеу жұмыстарын жалғастыруда. X. Ж. Жуматов Қазақстанда вирусологиялық зерттеулерді алғаш ұйымдастырып, одан әрі дамытты.
Хамза Жұматұлы Жұматов (1912-1972) вирусолог, медицина ғылымының докторы, профессор, КСРО Медицина ғылым академиясының корреспондент-мүшесі, ҚазССР ҒА академигі, «Тұмау миксовирустарының молекулалық биологиясы» еңбегін жазды.
Қазақстанда жануарлар дүниесін зерттеу ХVІІІ ғасырдың орта кезінен басталды, соның нәтижесінде сүтқоректілердің 179 түрі, құстардың 479 түрі бар екені анықталып, омыртқалы жануарлардың 125 түрі мен түршелері, сондай-ақ бунақденелілердің - 96, шаянтәріздестердің - 1, былқылдақденелілердің - 6, құрттардың 2 түрі қорғауды қажет ететіні белгілі болып, Қазақстанның Қызыл кітабына тіркелді. «Қазақстанның қансорғыш кенелері» монографиясын паразитолог, биолгия ғылымының докторы, ҚазССР ҒА академигі И. Г. Галузо (1899-1977) жазды. Ол Қазақстандағы протозоологиялық ғылымының дамуына тікелей үлес қосты. Қазақстанда ондатрды жерсіндіруде A. А. Слудский, И. А. Долгушин еңбек етті. A. А. Слудский, А. Бекенов, В. А. Фадеев «Бөкендердің санын қалпына келтіру және қорғаудың биологиялық негіздері, оларды Қазақстанның халық шаруашылығына тиімді пайдалану» атты еңбегі жоғары бағаланды. И. А. Долгушин (1908-1966) - орнитолог, биология ғылымының докторы, профессор. Э. И. Гаврилов, A. Ф. Ковшарь, М. Н. Корелов. М. А. Кузьмина, B. Ф. Гаврин, И. А. Долгушин 5 томдық «Қазақстан құстары» монографиясын басып шығарды.
Ғ. Қ. Ерғалиев - геология-минералогия ғылымының докторы, Ақсай мемлекеттік геологиялық қорықшасым (қаумалын) ұйымдастырды (1985). Ғ. X. Ерғалиев, Н. К. Ившин, И. Ф. Никитин, P. А. Борукаев: С. М. Бандалеmoe, В. Ф. Беспалов «Қазақстан төменгі палеозойының стратиграфиясы және палеонтологиясы» еңбегін жазды.
Менің туған жерім- егеменді Қазақстан
Менің туып өскен жерім - егеменді Қазақстан. Қазақстанның байлығы өте көп және қазынаға бай ел. Біздің еліміздің табиғаты өте сұлу. Биік-биік асқар тау, мөп-мөлдір көлдер, неше түрлі өсімдіктер мен дәрілік қасиеті бар шөптер өседі. Қазақстан жерінде аңдар мен құстар, не ше түрлі жануарлар жасайды. Сол жерде біздің ата-бабаларымыз, батырларымыз, ақындарымыз, ғалымдарымыз туып өскен.
Қазақстандай жері шұрайлы, шөбі шүйгін өлкені мен әрқашан да мақтан тұтамын.Қазақстанның кең даласындай байтақ дала еш жерде жоқ шығар. «Отаның-алтын бесігің», «Отаны жоқтық – нағыз жоқтық»- деп дана халқымыз бекер айтпаған. Өз Отанын сүю, өз ана тілін ардақтау - әрбір азаматтың бірінші міндеті.
Ал біздің халқымызда атамекенді ардақтау сезімі өте терең деп ойлаймын. халқымыздың басынан қандай қиын кезеңдер өткенде де ата-бабаларымыз елімізді сыртқы жаудан қорғай білген. Өз елі үшін жанын да, барын да аямаған. Халқымыздың осы бір қасиеті жанымызға ана сүтімен тарап, ана тілімен дарып, ақ нанымен бекуі тиіс. Өйткені Отан біз үшін оттан да ыстық.
Туған жер
Беу, туған жер!
Сен ыстықсың біздерге.
Мың-мың дастан жатыр
Халқым басқан іздерде.
Тұнып жатқан тарихыңнан көз алмай
Даналықтың жырын жастар іздер ме?
Жыр жазам деп талпынады жас балаң.
Тәй-тәй басып келе жатқан жас қалам.
Жүрегінің түкпірінен шығарып
Жырды шашу болды оған бір арман.
Менің кіндік қаным тамған жер Көкшетау облысындағы Қызыл ту ауданы. Балалығымның сегіз жылын сол өңірде өткіздім. Табиғаты тамашаауылыма жазғы демалыста барып тұрамыз. Бойды сергітер таза ауасы мен мөп-мөлдір өзенін «жанға дауа, дертке дауа»- деп атам көп айтады. Мүмкін мендегі өлеңге деген құштарлықты осы тамаша табиғат оятқан болар.
Адам үй жануарлардың көпшілігі, ол нақты пайдасын келтіруге бір азық-түлік көзі, аң орынбасарларының, сондай-ақ қажет. Сиыр, жылқы, қой, тауық және т.б. - мысық әлдеқайда кейінірек басқа да жануарлар қарағанда қолға. Неге және қалай бұл адам үшін қызмет етеді? Мүмкін адам ол өте ұнады және пайдалы болды, және ол оның тағдыры оған байланысты. Басқа жануарлар адам әсеріне ұнжырғамыз және адам өмір сүретін, жиі өзгерді. Бірақ мысық, мәңгі адам серігі болып, жарты жабайы қасақана, тәуелсіз қалды. Тез оның иесіне бейімделіп, мысық тәуелсіздігін жоғалтқан емес. Шамасы, осы мысық түрі ерекшелігі болып табылады.Мен, ең әсем сүйкімді және нәзік деп ойлаймын, сонымен қатар отандық мысық, жануар өте тәуелсіз болып табылады. Мысықтар басқа да көптеген жануарлар үйде сақтаулы. Ол адам жанына болды? Мысық байланыс адамдардың көпшілігі тартады қарағанда? Түсіну көріңіз. қолға, мінез-құлық, мінезіне, бірнеше эксперименттер жұмсауға кейін тарихы.Мысық отбасы әсіресе сыртқы
Cat - бұл жыртқыш ең тамаша түрі болып табылады. Аяқ құрылымы мен қалааралық арасындағы мұндай хат-хабарлар, дененің барлық бөліктері осы барабарлық біз басқа жыртқыш жануарлардың сай келмейді. Дене әдемі және әсем мысықтарды Әр бір бөлігі.
Барлық мысық - жыртқыштар мен тек қана ет жейді. Олар өздерінің көмек мысықтарды олжаны өлтіріп, жыртып, ұзын азу күрт когти және қуатты жақ бар. Көптеген мысықтар тырнақтар жануарлар ішіндегі олардың лапами тазалау, шақыртып. Бұл функция тырнақтар өтпейтін болып табылады мүмкіндік береді.
Жүйке жалғаулары болып табылатын базасында өзгертілген шашты, олар түртіңіз ерекше сезімтал бослаңыз, өйткені - Мысықтар көсе. Егер сіз Мысықтың көсе кесіп алсаңыз, онда бұл өте жағымсыз жағдайға оған қоюға болады: ол дәрменсіз болып табылады, сондай-ақ, қайта өскен шаштарыңыз мұрт жоғалып деп белгіленген уайым мен белгісіздік көрсетеді.
Үлкен сезімтал құлақ адам құлаққа үшін қолжетімсіз болып отыр дыбыстарды алып. Олар ұзақ қашықтыққа ланып шелест естіп және дұрыс, оның шығу тегі бағалайды. Олар құлақ сирек ұлы болып табылады, тіпті жануарлар Аяқ астында топырақ ең сақ, шамалы шелест ажырата, тіпті оған көріп-ақ, есту арқылы өндіруге таба аласыз.
Оқушылар дөңгелек көз көп жарық ретінде мүмкіндік кеңеюде. Рефлексивті қабаты көз жарық арттырады.
Мысық құйрық - жануарлар көңіл бағалау ең үздік «құрылғы». тамаша «метрінің» айғақтарын оқып эмоция мысықтарды сипаты мен күші. Құйрық мысықтың ұшын Shake мысық, жүйке және алаңдаушылық мемлекет білдіреді. Ыза мен ашу кернеген немесе күрес ынта Бастан, мал жерге немесе еденге жағын соққы, және қорқытты, оны төмен қоюға немесе артқы аяқтың арасындағы ұстап алады. Бірақ жауынгерлік туын сияқты салынған құйрық, үй жануарыңыздың түрін және көңілді күйін көрсетеді.
Cat - жылдам және білікті аңшылар. Олар засаде жыртқыш үшін көруге болады, немесе ол оған дейін сусымалылығын баяу көздеуі мүмкін. Олар, әдетте, түнде аң аулау және қараңғыда шамамен 6 рет адам қарағанда жақсы қараңыз.
Кем дегенде, бір сағат күн, мысық өзгермелі, тіл сияқты, дөрекі жүн Лиза, оның дәретхана арнау. Бұл процедура ыстық ауа райында денесін салқындату үшін көмектеседі. Ол ішеді, содан кейін тіл Крюков майыстыру және тез оған аузына сұйық тамшы лақтырады. Cat су мен лак потягивать емес. ересек мысықтар 30 тістері. Мысықтар түсімде бір күні үш-төрттен жұмсайды, басқа сүтқоректілердің ретінде екі рет ұйықтап.
Мысық отбасы типтік өкілі отандық мысық болып табылады. Отандық мысық Африкада тұратын шағын жабайы мысық түсіп отыр деп саналады. 2000 жылға қарай. BC ол ежелгі мысырлықтар өзіне бағындырған болатын.