Көне түркі жазуы, көне түркі әліпбиі, түркі руникалық әліпбиі – Орталық Азия жерін бағзы заманнан мекендеген түркі тілдес тайпалардың тұңғыш әріптік жазуы. Көне түркі Орхон-Енисей әліпбиінде 35 әріп бар, әрбір әріптің түрлі график. нұсқалары қолданылады. Бұдан тыс 4 арнайы жазу таңбасы кейбір дауыссыздардың тіркесін беру үшін пайдаланылады (лт, нт, нч, рт). Жазудың бағыты – оңнан солға қарай. Бұл әліпби қалыптасқан график. жүйе болып табылады және негізінен көне түркі тілінің фонет. жүйесімен үйлеседі. 8 дауысты фонема (а мен ә, ы мен і, о мен у, ө мен ү) төрт қана полифонды әріппен, 16 дауыссыз фонема (фонема нұсқалар) 31 әріппен белгіленеді, 11 дауыссыз фонема (б, ғ-г, д, й, қ-к, л, н, р, с, т, ш) жуан-жіңішке нұсқалары таңбалармен ажыратылады. Кейде олар жіңішке әрі жуан әріптің орнына қолданылады. Бұдан тыс 5 дауыссыз фонема (з, м, н, п, ч) дара таңбамен ғана белгіленеді. К. т. ж-ның шығу тегі әлі шешіле қойған жоқ. 1893 ж. осы жазудың кілтін тапқан Дания ғалымы В.Томсен (1842 – 1927) көне түркі әліпбиі арамей (парсы-арамей және арамей-соғды) жазуының әсерімен шықты деген жорамал ұсынды. Түркітанушылардың дені бұл пікірді қолдады. Томсен мен орыс ғалымы Е.П. Поливанов (1891 – 1938) арамей әліпбиіне жанасымы жоқ бірсыпыра руникалық таңбалар идеограммалардың (логограммалардың) негізінде пайда болды деген болжам жасады. Ал орыс шығыстанушысы Н.А. Аристов түркі руналарын ешбір бөгде әліпбидің ықпалынсыз, түркі руна таңбалары негізігде туған төл жазу деп санайды. К. т. ж. жөнінде басқа да пікірлер бар, бірақ олардың ешқайсысы жазба таңбалардың нақты ұқсастығын аша алмайды. Археол. зерттеу барысында жаңадан табылған этногр. ескерткіштер ертедегі түркі тілдес халықтардың ең көне жазба түрлерін пайдаланғанын дәлелдеді. Б. з. д. 5 – 4 ғ-лардағы қорымдардан табылған руникалық немесе руна тәріздес екі ойма жазу Оңт. Сібір мен Қазақстанның ежелгі көшпелі тайпаларында өзіндік әліпби болғандығын айғақтайды. Мұның бірі – Ертіс бойынан табылған сүйек тұмардағы (қ. Ертіс жазба ескерткіші), екіншісі – Іле бойынан табылған күміс тостағаншадағы ойма жазу (қ. Есік жазба ескерткіші). Көне түркі әліпбиі Оңт. Сібір мен Жетісу жерінде ерте дәуірде, яғни, б.з.д. 1-мыңжылдықтың орта кезінде қалыптасқандығын археол. жаңа деректер мен палеогр. талдаудың нәтижелері дәлелдейді. Бұл көне әліпби Жерорта т. маңындағы алғашқы әліпбилермен генетик. жағынан тікелей байланысты. Демек, ол көне грек әліпбиінің жергілікті түрлерімен, финикия әліпбиінің және оның жалғасы – ертедегі арамей әліпбиімен, сондай-ақ Арабиядағы көне әліпбилермен етене жақын. Көне түркі руна таңбаларының шығу тегі басқа көне әліпбилердің шығу тарихымен тамырлас. Көне түркі әліпбиінің әуел бастағы түпкі негізі б.з.д. 3 – 2-мыңжылдықтағы беймәлім лотогр. немесе әліпбилік жазу болуы ықтимал, ал басқа көне әліпбилермен ішінара ұқсастықтар олардың арғы тегіндегі бастауы бір екендігін көрсетеді. К. т. ж-ның шығу тарихы жалпы әліпбилік жазудың шығу тегімен ұштасады.
Толығырақ: https://el.kz/news/archive/content-1111/
ҰҚСАС ЖАЗБАЛАР
ҚМЖ - 130 бұйрық бойынша
Реклама
Учебники и пособия Дрофа. 2 934 ₸
Реклама18+
30 кыркүйекке дейін Қазақстаннан қандай көліктер шығарылуға тиіс?
29 тамыз - Қазақстанда жалпыұлттық аза тұту күні
"Бар кітапқа бас болған". Биыл қайта қолданысқа енген әліппе қалай өзгерді?
Тәліптер билеген Ауғанстан Орта Азия мен Қазақстанға қауіпті ме?
Ұқсас сұрақтар
0
жауап
"Тығыздық және денелердің өзара әрекеттесуі"
Белгісіз Физика 16.12.2020 сұрақ қойды | 146 қаралды
9
жауап
Ораза ауыз ашар және ауыз бекіту дұғасы керек?
kolkanat Ораза сұрақтар 30.07.2011 сұрақ қойды | 2.2m қаралды
1
жауап
Электрон теңізі деген ұғымға түсінік беріңіз?
Kuka2004 Химия 22.10.2019 сұрақ қойды | 2.4k қаралды
2
жауап
Некесіз қыз бен жігітке ауыз ашқан соң жыныстық қатынасқа түсуге бола ма, жок па?
Белгісіз Психологиялық кеңес 30.04.2020 сұрақ қойды | 1.2k қаралды
1
жауап
Мастурбация-ны біліп тұра (әдейі) рамазан айында ауыз берік кезде жасаса не болады
Белгісіз Тұлға, Адам 30.04.2020 сұрақ қойды | 1.0k қаралды
Сұрақ қою
РЕКЛАМА
ҚМЖ - 130 бұйрық бойынша
ust.kz
РЕКЛАМА
|
18+
Учебники и пособия Дрофа. 2 934 ₸
kaspi.kz
Санаттар
Мектеп сұрақтары28.6k
Мектеп8.8k
Қазақ тілі5.6k
Математика3.1k
Химия2.4k
Информатика625
Аспан әлемі, Ғарыш190
Геометрия1.3k
Физика2.5k
Биология881
Психология194
География808
ҰБТ жайлы978
Үй тапсырмасы1.1k
Серпін-2050 жобасы72
Университет, колледж3.9k
Тарих сұрақтары1.9k
Компьютер, Интернет16.5k
Авто1.1k
Қаржы, Бизнес2.1k
Саясат, Мемлекет1.7k
Заң1.9k
Өмір, Тіршілік4.9k
Тағам, Аспаздық983
Жұмыс1.3k
Экология, Табиғат1.3k
Денсаулық6.4k
Спорт3.1k
Танысу, Махаббат2.7k
Көңіл-көтеру1.7k
Өнер1.5k
Қыдыру, Демалыс451
Кітап, Әдебиет3.3k
Құрылыс, Жобалау383
Музыка, Ән5.8k
Ұялы телефон5.3k
Әлеуметтік желі1.6k
Кино, Теледидар3.1k
Сурет, Видео1.4k
Тұлға, Адам3.0k
Салт-дәстүр995
Логикалық сұрақтар3.3k
Жалпы сұрақ13.9k
Онлайн конференция14
123,990 Сұрақ314,490 Жауап153,291 Пікір70,287 Қолданушы
Кері байланыс
Сұрақ-Жауап сайты
