Қазақта салт-дәстүрдің өте көп түрі болады. Қарапайым адамды алатын болсақ, оның туылған сәтінен бастап дәстүрлер жасалады. Бала туылғаннан кейін 40 күннен кейін, баланың қырқын жасайды, тағы бесік той бар. Егер бала ұл болса онда сүндет той жасалады. Енді жүре бастағанда оның тұсауын кеседі. Ал 6 жасқа толғанда оның тіл ашар тойы болады. Айта берсек көп. Бала үйленетін кезде де өте көп салт-дәстүрлер жасалады. Неге деп сұрайтын болсақ онда оның жауабын тереңнен іздеу керек секілді. Бұны біз ойлап тапқан жоқпыз, оны ата-бабамыз солай қалыптастырып кеткен
Қазақтың ұлттық ойындары бес түрге бөлінеді. Олар: аңға байланысты, малға байланысты, түрлі заттармен ойналатын, зеректікті, ептілікті және икемділікті қажет ететін, соңғы кезде қалыптасқан ойындар. Олардың негізгілерінің өзі жүзден астам. Бұл ойындардың көбісінің ежелден қалыптасқан арнайы өлеңдері бар. Өлеңдер ойынның эстетикалық әсерін арттырып, балалардың өлең-жырға деген ыстық ықыласын оятып, көңілін көтереді, дүниетанымын арттырып, еңбекке баулиды, ширықтырып, шынықтырады.Этнограф – ғалымдардың пайымдауынша, ата-бабаларымыздан бізге жеткен ұлттық ойындарымыздың тарихы Қазақстан жерінде б.з.б. бірінші мыңжылдықта-ақ қалыптасқан. Олардың ішінде тоғызқұмалақ, қуыршақ, асық ойындары Азия елдерінде тайпалық одақтар мен алғашқы мемлекеттерде кеңінен тарады. Біздің қоғамыздағы ұлттық ойындардың негізі, шығу тегі халқымыздың көшпелі дәстүрлі шаруашылық қарекеттерінен бастау алады.
Бұлардың көбісі мал шаруашылығына, аңшылыққа, жаугершілікке негізделген. Ахмет Жүнісовтың айтуынша (Фәниден бақиға дейін, - Алматы: «Қайнар», 1994), «Өзге халықтар сияқты қазақтың да ертеден қалыптасқан, атадан – балаға мұра болып жалғасып келе жатқан ұлттық ойын-сауық түрлері бар. Зер салып байқап отырсақ, ол ойын-сауықтар қазақтың ұлттық ерекшелігіне, күнделікті тұрмыс-тіршілігіне тығыз байланысты туған екен және адамға жастайынан дене тәрбиесін беруге, оны батылдыққа, ептілікке, тапқырлыққа, күштілікке, төзімділікке т.б. әдемі адамгершілік қасиеттерге баулуға бағытталған екен». Ал енді, «Қазақстан. Ұлттық энциклопедия» кітабында қазақтың ұлттық ойындарының мән-маңызы туралы былай деп жазылған: «Қазақ ұлты негізінен ұрпақ қамын басты мақсат етіп қойып, балалардың нағыз азамат болып қалыптасуына аса зор мән берген. Нәтижесінде дәстүрлі бала тәрбиесінің басты құралы ретінде ұлттық ойынды орайластырып, дамытып отырған».
1. Аңға байланысты ойындар: ақсерек-көксерек, аңшылар, аңшылар мен қояндар, кірпіше қарғу, қасқұлақ, ордағы қасқыр. 2. Малға байланысты ойындар: аларман (қойға қасқыр шапты), асау көк, бура-қотан, көксиыр, соқыртеке, түйе мен бота. 3. Түрлі заттармен ойналатын ойындар: ағаш аяқ, аққала, ақпа, ақсүйек, ақшамшық, алакүшік, алтыбақан, арқан аттау, арқан тартпақ, арқан тартыс, арынды арқан, асау мәстек, асық, аттамақ, ауыртаяқ, әйкел, әуетаяқ, батпырауық, белбеу соқ, белбеу тартыс, дауыстап атыңды айтам, епті жігіт, жаяу көкпар, жемекіл, жігіт қуу, жігіт ойыны, күзетшілер, күміс ілу, қамалды қорғау, қараше, қимақ, қыз қуу, лек (шөлдік), монданақ, орамал тастау, сақина жасыру, сиқырлы таяқ, тапшы, кімнің дауысы, таяқ жүгірту, тепе-теңдік, тобық, тұтқын алу, түйілген орамал, шалма, шертпек, шілдік, хал қалай?
Балалық шақ – ең тамаша және қамсыз уақыт. Ересек бола түскен кезде, біз бұл сонда тек қана түсініп жатырмыз. Балалық шақ – біздің өмірлеріміз негіз. Кішкентай, біз бойынша - басқа әлемге сезініп жатырмыз, қарағанда ересек : біз орайланмаймыз, адалсынмаймыз, біз ашық өз пікір айтып жатырмыз. Бөбектің « Ауызбен глаголит ақиқат », – осылай халықта айтып жатыр. Бой жете, біз әлемді, адамдардың төңіректегі бойынша-басқа бағалау бастап жатырмыз. Біз көп бола түсіп жатырмыз прагматичными, сондай емес аңқау, кейде енжар және өзімшіл бола түсіп жатырмыз. Бірақ салған бізде балалық шақтан, бізбен мәңгілік қалып жатыр. « А қ шақтан бастап жатыр. Тап балалық шақта мейірбан егін болып жатыр », – байқады. Михалков. Және тек қана жылдар арқылы ашықтан ашық болады, тұқым мейірбан шығымды көрсетті немесе арамшөптер оларды қабаған өлтірді. Есеп әрбір біз – мейірбан біздің ата-аналарымызбен салған болған тұқым өсу үшін, жасау осылай, жақын, текті, мұғалімдермен. Менің ең ерте бала естеліктерім шешемен сабақтас – ең қымбатты мен адаммен. Біз балмұздақ, кәмпиттер бу, шырша бойынша сайрандаған сияқты, еске сақтаймын. Күлімсіреу, ертегі, жақсы, көп ойыншықтарды, тәттіліктерді – міне не менің үшін балалық шақ мәні болып жатыр. Біз туу Жаңа жыл, күндер барлық жанұямен тосқан сияқты, еске сақтаймын. Жаздардан баласылардан адамдың өз әдемілікпен, салтанаттылықпен көп жарық өмір істеген мерекелер қоса жіберіп жатыр, оған әр түрлілік және қуаныш кіргізіп жатыр. Екібастан, балалық шағы менде сыйлықтармен байланысып жатыр. Кейбір олар жолдар маған ұмытылмайтын көңілді және бақытты күндер туралы жадты, сияқты олардан мен жағаға мезгілдерге бұнына дейін. Менде қамыққан көңіл кезде, кейде, жиi болды балалық шақта сияқты, мен, өз қалаулы ойыншықтарды жайып қойу бастаймын және олармен сөйлесу. Алады, оғаш кейбір бұл көрінеді, бірақ естеліктер бірдеме туралы көңіл жақсы, көңілді әрдайым көтеріп жатыр. Біз сияқты, еске сақтаймын, балдырғандар, бірінші классқа әсем, бақытты жүрді. Мектеп оқушысылармен бола бастағандықтан, біз өзі енді үлкен санадық. Бізді барлық біздің текті шығарып салды және мейірбан жолдар тіледі. Мұғалімді бірінші сабақ және сөздер еске сақтаймын : « Аман-сау бол, » балаларЖәне сабаққа сабақтан, классқа класстан, мектеп буднях біз аштық және өмірлер жоғарғы құндылықтары сіңірді. Қазір, көріп кішкентай первоклашек, мектепте күндер өз біріншісілер еске түсіріп жатырмыз және өзі олармен салыстырып жатырмыз. Біз ол дасы сондай еді, кейде сасқалақтаған пысық, ұшқалақ шараға кейде емес әуес. Бізге ойнау, дем алу көбірек ынта білдірді, сабақтарға дайындалу керек сияқты емес. Қазір біз, жоғары класс оқушысылар, көңілдену, еркелеу жақсы көріп жатырмыз. Қарларға ойнауға болатын кезде, қандай бала қуанышпен біз бірінші қарды, ұзақ күткен қысты тосып жатырмыз, шаналарларда қыдырту керек. Қар қуантып жатыр және балаларды, және ересек. Сондай күндерге пушкинские сөздер еске түсіп жатыр : « Суық және күн : күн » кереметЖәне біз балалар, сеніп жатырмыз чудеса, сеніп жатырмыз бізге Аяз ата келеді. Біз Жаңа жылдың астына ғана емес көп сыйлықтардың алғымыз келеді. Жасымен Хотя түсіну бастап жатырмыз, не өз қолмен істеуге чудеса болады. Ал сыйлықтар жағымды тек қана алу, ілтипатқа алу керек. Сыйлық біздің ең мейірбан сезімдеріміздің өрнекпен қызмет көрсетіп жатыр. Және егер біздің сыйлығымыз адамға рахат апарып берсе, біз үлкен қуаныш тарттырып жатырмыз. Балалық шақ тез зу ете түсті. Сияқты Л байқады. Ошанин, Ерте немесе кеш барлық күртіктер еріп жатыр және ескі мұзды өзендер сындырады. Ерте немесе кеш адамдар — өсіп жатыр міне және ол жақын келді, біздің кезектерімізді. Бізден әрбір жылдар баласылар туралы әртүрлі естеліктер қалды, бірақ бізді біз қамсыз, бақытты, қуанышты балалық шақ бірлестіріп жатыр. Біз – табалдырықта ересек өмірлер. Будущее біз қандай болады? Белгілі өлеңнен сөздер қайталау ынта білдіріп жатыр : « Балалық шағым менің, тұр, жаяу қалма, тоқтай тұр. Бер маған жауап қарапайым, не анда » алдында. Не бізді непростом ересек әлемне тосып жатыр? Біз адамдармен қала аламыз? Кіммен біз боламыз және қандай біз болады? Қиын беру бұл сұрақтарға бірмәнді жауаптар. Басы – әзірлеу өзі өмірге пайдалы, қызықты және адаммен әрдайым қалу керек
