Үндестік заңы дегеніміз – сөз ішіндегі дыбыстардың бір-бірімен үндесіп,біркелкі болып қолданылуы.Үндестік заңының 2 түрі бар:буын үндестігі және дыбыс үндестігі.
1) Буын үндестігі – сөз ішіндегі дауысты дыбыстардың бірыңғай жуан не жіңішке болып үндесуі.Түркі тілдері,оның ішінде қазақ тілі буын үндестігіне негізделеді,яғни қазақтың төл сөздері не бірыңғай жуан не бірыңғай жіңішке болып келеді.
Мынадай сөздерде:
1.қос сөздерде (аман-есен,асты-үсті т.б.)
2.біріккен сөздерде (шекара, ба з,кәсіпорын т.б) буын үндестігі сақталмайды.
Буын үндестігі сөз бен қосымша арасыңда да сақталады,яғни сөзге жалғанатын қосымша сөздің соңғы буынының жуан-жіңішкелігіне қарай жуан не жіңішке жалғанады.Мысалы:тас-қа (тас-ке емес),үй-лер (үй-лар емес),құс-ты (құс-ті емес) т.б.
Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалармен қатар (-мен,-бен,-пен,-нікі,-дікі,-тікі,-паз,-қор,-қой т.б.),кірме сөздерде де буын үндестігіне бағынбайтын жағдайлар болады (кітап,алгебра,цехтан,рульді т.б.).
2) Дыбыс үндестігі дегеніміз – қатар келген екі дыбыстың бір-біріне ықпал етіп үндесуі.Оның 3 түрі бар: ілгерінді ықпал, кейінді ықпал, тоғыспалы ықпал.
1.Ілгерінді ықпал – қатар келген екі дыбыстың алдыңғысының соңғысына әсер етуі.Мысалы:қаш-са (қашша),көзқарас (көзғарас),ақ балық (ақ палық) т.б.
2.Кейінді ықпал – қатар келген екі дыбыстың соңғысының өзінен бұрынғы дыбысқа әсер етуі.Мысалы:бас+шы (башшы), Есенгелді (Есеңгелді),он бес (ом бес) т.б.
3.Тоғыспалы ықпал – қатар келген екі дыбыстың бір-біріне ілгерінді-кейінді ықпал етіп, екеуінің де өзгеріске ұшырауы.Мысалы:Досжан (Дошшан),Жиенқұл (Жиеңғұл),тас жол (ташшол) т.б.
Бізді қоршаған орта табиғат. Адам өмірі үшін керектінің барлығын табиғаттан алады.
Менің ауылым кішкентай болғанымен, маған өте ыстық. Ауылымның аты ... Ауылды айнала қоршап жатқан, Темір өзені жылдың төрт мезгілінде де сәнді кербез көрінеді. Жазғы демалыста өзенді жағалап суға түсеміз. Суды ластамау керектігін анамыз әрдайым айтып отырады.
Әдемі бой көтерген мектебіміз, мәдениет үйі, кітапхана ғимараттары бар. Жер қойнауынан мұнай, газ өндіріледі. Сазды топырақты жерімізде жусан, селеу өседі. Біздер болашақ ұрпақ жеріміздің байлықтарын қорғап сақтап қалуымыз керек. Табиғатты аялау бәріміздің міндетіміз. Мен ауылымның болашақта одан әрі гүлденіп, табиғатымыздың жайнап өркендеуін тілеймін.
Көлемі 100-120 сөз болу тиіс.
Баяғы өткен заманда, бір елді мекендегі ескі, жұпыны үйде екі баласымен жалғыз
ана тіршілік етіпті. Ана өте өнерлі, ісмер болыпты. Ол үнемі кестелеп орамал тоқып,
соны ас-суға айырбастап, күндерін көріпті. Аналарының алып келген тамағына мәз
болған балалар да уайымсыз өмір кешіпті. Балалар да ер жетеді. Ана қартаяды,
кестелеуге қолдары илікпей, көз жанары да тайып, қалжырай бастаған болатын. Күндегі
әдетінше кестелеп тіккен орамалын алып базарға келеді. Бұйымын қажетті заттарға
айырбастамақ боп, базар аралап жүріп, бір кісінің сурет салып отырғанын көреді.
Суреттегі әдемі бау-бақшалы, шатырлы әсем үйлер, ғимараттар жанында ерекше
сымбатты киініп, қолдарына кітап ұстаған адамдар анаға үлкен әсер қалдырады.
Суретке әлсін-әлсін қарап таңданады. Суретшінің қиялына дән риза болады. Өмірде де
осы суреттегідей әлемнің болатынына сеніммен қарап, оны өзінің бұйымына
айырбастап алады. Жолда келе жатып, осындай зәулім үйде өзінің үлкен шеберханасы
болуын, онда әдемі, асыл бұйымдарды әрі көп, әрі жылдам дайындауды, балаларының
да суреттегі адамдардай оқымысты болып, ұқыпты да әдемі киініп, көліктермен жүруін
қиялдайды. Ана қиялын ұлдарынан жасырмайды.
- Біз де сондай күнге жетер ме екенбіз? — деп балаларына күрсіне қарады.
- Егер бәріміз бірлесіп жұмыс істеп, тіршілік жасасақ, ол күнге де жету қиын болмас, -
деп балалары аналарын жұбатқандай болды.
Анасының қиялын шындық өмірге айналдыруға екі ұлы бар күштерін жұмсайды.
Ертемен тұрып, жер жыртып, астық егіп қаржы жинайды. Оқып, білім алады. Жұпыны
үйдің орнына әсем де биік үй тұрғызады. Оның жанынан анасының қиялындағыдай
шеберхана салады. Шеберханадағы станоктарда көздің жауын алатындай тұрмыстық
бұйымдар дайындалады. Ана балаларына, өмірге риза болып көзіне қуаныштан жас
алады. Қиялының арманға ұласып, арманының орындалғаны үшін өмірге алғыс айтады.
Ел оларға кызыға да, қызғана да қарайды.