Мәдени мұраларды зертеу қай ұрпақ үшін де мәртебелі міндет санаған. Дегенмен тарих доңғалағы әрдайым бір ырғақпен қозғала бермеген. Бір заманда жарқырап көрінген кейбір рухани қазыналардың келесі бір тарихи кезеңде көмескі тартатыны, не болмаса керісінше, кешегі күні қадірі мен қасиеті елеусіздеу саналған мұраның бағы жанар жұлдызды шағы туатыны - өмір шындығы. Адамзат парасатының алдындағы биік міндет – шын асылды жасықтан айырып ала білу, оның өзіне лайық бағасын беру. Тарих осыны талап етеді. Қазақ халқының басына тәуелсіздік бақытын сыйлаған соңғы оншақты жылдың көлемінде рухани дауымызда бірқатар оң өзгерістер дүниеге келді. Бұрын жоғалтқан, жоғалта жаздаған асыл қазыналарымызды қайта таптық. Қоғамның құрылымдық сипаты ғана емес, тұтастай ойлау жүйесі жаңғырды. Ұлттық әдебиетіміздің тарихында мәртебесі биік саналатын Абай және оның ақын шәкірттерінің есімдері қайта жаңғырып, олардың өлмес - өшпес мұралары туған халқының назарына ұсынылды. Шығармалары жеке – жеке кітап болып басылып шықты. Соңғы жылдары жиырмасыншы ғасыр басындағы ұлттық әдебиетіміздің шежіресіндегі ақтандақ жайттар, жазықсыз жалалы болған есімдер, қайта ашылған мәдени мұралар жөнінде бірқатар игілікті зерттеулер жүргізілді. Көрнекті қаламгерлердің әдеби мұралары әр қырынан қаралып, өз бағасын алу үстінде.
Қазақ мәдениетін тану ғылымы, оның ішінде Абай жайындағы ғылым жемісті, дұрыс арнаға неғұрлым молырақ түскен сайын оның терең тағылымды ойлары жайындағы мәселе де соғұрлым тереңірек әрі нақтылы зерттеле бастады. Бұл салада М.Әуезов ұзақ уақыт бойына еңбек етті. 1933 жылы жазған «Абайдың туысы мен өмірі» атты мақаласында ол ұлы ақын өз маңындағы талапты жастарға ұстаздық еткенін, шығармашылыққа баулығанын айтады. Ал келесі жылы «Абайдың ақындық айналасы» атты мақаласында ол бұл мәселеге арнайы тоқталады. Зерттеушінің айтуынша Абай өзінің ақын шәкірттеріне идея, тақырып, сюжет беріп, жол көрсетіп отырған.
Абай өзінің бүкіл шығармашылығымен, эстетикалық - көркемдік принциптерімен бүкіл қазақ поэзиясының жаңа арнада дамуына, онда реалистік әдістің белең алуына айрықша әсер етті. Ал бұл әсер оның өз төңірегіндегі ақындарға тіпті күшті болды.
Абай өзі жазған Шығыс сюжетіне құрылған шығармаларды тек өзі ғана жазбай, шәкірттеріне де тақырып етіп беріп отырған. Сол арқылы оның
шәкірттерінің шығармаларында да Шығыстық сюжетке құрылған аса құнды қисса - дастандар, поэмалар туындады. Бұл тақырыпта аянбай еңбек еткен шәкірттері - Шәкәрім Құдайбердіұлы, Көкбай Жанатайұлы, Әріп Тәңірбергенұлы және Әсет Найманбайұлы.
Шәкәрім Құдайбердіұлы жазған «Ләйлә - Мәжнүн», Көкбай Жанатайұлының «Ғадыл патша қиссасы» мен «һарун Рашид патшасының қиссасы», Әріп Тәңірбергенұлының «Зияда -Шаһмұрат», «Баһрам», «Қожа Ғафан», Әсет Найманбайұлының «Ағаш ат», «Үш баланың әңгімесі», «Шеризат», «Француз патшаның баласы», «Салиха - Сәмен» туындыларына Абай өз поэмаларына арқау еткен шығыс әдебиетінің әйгілі туындысы «Мың бір түннен» тақырып алып беріп отырған. Бұл олардың шығармашылық жолдарын дамытуға, ақын ойларының кеңеюіне әкелді. Абай маңындағы ақын шәкірттер ұлы ұстаздың өнегесін ілгері дамытты.
Шәкәрім дана Шығыстың дариядай айдынды, тұңғияқтай құпиялы, терең ойлы, дәстүрлі мұрасын өз талантының табиғатына дарыта білді. Ежелгі сөздің, өрнекті ойдың қасиетін жете сезінді. Ақынның «Оятқан мені ерте Шығыс жыры» деген өлең жолы осы сабақтастық тамырының тым тереңде жатқанын аңғартса керек. Шығыс жырының әлдиімен оянған ақын кейінірек шығыстық аңыздар мен сюжеттік желілерді шеберлікпен қайта тірілтті. Фирдоуси, Хафиз, Физули, Сағди тәрізді жарық жұлдыздар поэзиясынан өзіне қажетті нәрді талғап, таңдап ала білді, оларды өзінің шабытты жүрегінен өткізе жаңғыртып жырлады. Мәселен, Сағди дастандарындағы әр алуан хикаялар сюжеттерін Шәкәрім бірде өлеңмен, бірде қара сөзбен қайта өрнектеп, Шығыс ақынының шығармасынан өзінің ойларына тірек болар тиянақ іздейді. Өзінің фиолософиялық түйінін қосады. Ондайда Шығыс ойшылымен кейде үндесіп, кейде одан алшақтау табылып жатады.
Шәкәрім көне Шығыстың әдебиетінен келе жатқан нәзирашылдық дәстүрден мол сусындады. Бұрыннан белгілі оқиғалар жайын баяндағанда немесе өзге елдердің шығармаларын қазақша сөйлетуге келгенде Шәкәрім көбінесе осы дәстүрдің ықпалында болды. Бұл ежелгі дәстүрге құрғақ еліктеу немесе көзсіз жан жүгіну емес.
Шәкәрімнің қолданысындағы нәзирашылдық дәстүрдің ең бір жарқырап көрінген мысалы - «Ләйлә - Мәжнүн» дастаны. Күні - бүгінге дейін біресе аударма деп, біресе ақынның төл туындысы деп бағаланып келе жатқан дастанның көркемдік ой кестесі құрылымдық сипаты, жалпы шығармашылық табиғаты «Ләйлә - Мәжнүнді» қазақтың ұлттық әдебиетінің жазира жайлауында өмірге келген төл перзентіне жақындата түседі. Ал шығарманың өмірге келуінің түпкі негізіне зер салсақ, әрине, ол сонау Физули, Низамилерге көш басын түзейді. Міне, осы екі арнаны сабақтастыру, шығыстық сюжеттің сырын қазақ даласының бойына дарыту, ойына сіңіру жолында Шәкәрім нәзирашылдық дәстүрді тамаша пайдалана білді.
Дәрежесі психолог, олар не істей алатынын әбден әлсіз идеясын алу туралы ойланып кім көптеген. психологиялық білімді қолдану түрлі салаларындағы жиі бастығы абзал. бірақ қшада психолог жұмыс төтенше жағдайларда шұғыл психологиялық көмек көрсету үшін жұмыстан түбегейлі өзгеше. сондықтан, тіпті психологиялық білім беру сатысында, қажетті қызметті анықтау және психолог және онда жұмыс істей алады айналысатын болады, бұл туралы жақсы білу үшін болып табылады. психологтар көптеген олар жасауға келеді дәл таба бұрын кәсіптер түрлі көріңіз керек. біреулер ол психологиялық тренинг айналысуға келеді түсіну бұрын, қшаға немесе сенім телефонына арналған, мектепте жұмыс арқылы өтеді. біреулер жетім және отбасы психологиялық оңалту жұмыс істеу оның призвание табады. біреулер бұл оның жолы басынан бастап біледі - бұл оның кабинетінің жеке психологиялық тәжірибе болып табылады. біреулер зерттеу бағытын таңдайды. барлығы осы направления өте әр түрлі. олардың әрқайсысы әр түрлі біліктілік, дағды және тәжірибе талап етеді. басы ғана - диплом психолог алу. ол қпен тәжірибе жинақтау, күш қолдану аясын таңдауға және қажет «, үйренуге үйренуге және қайта үйренеді.» жақсы психолог жұмыс қалған болады. ол бір өздерін бақылауға және басқа да қарым-қатынас тиімді қалай неге бақытты немесе бақытсыз басқа, ақаулары, неге ұмтылады психолог, , егер осы жолды ұстай емес, неге туралы қызықты сұрақтарға жауап іздейді. мамандығы психолог салыстырмалы жақында пайда болды. бұл мен әдістерін және психология ғылым мазмұны бойынша көптеген қате және жалған ақпарат. оның жұмысының тақырыбы психикасының және ақыл оның мемлекеттік, ішкі тыныштық. психолог сөздің түпнұсқа мағынасында, емдеуге, сондай-ақ екі өзіне және оған айналасындағы , үйлесімділік іздеген көмектеседі емес. психология - зерттеулер соңды заскучала емес екенін өте қызықты ғылым. психолог барлық уақытта жетілдіру, ол біледі және, үйренуге ерекше әдебиетті оқып, өз зерттеумен айналысатын әріптестерімен, кездесуге жақсы көреді мен осы қызықты жұмыс болып табылады деп ойлаймын!
Менің туған жерім- егеменді қазақстан менің туып өскен жерім - егеменді қазақстан. қазақстанның байлығы өте көп және қазынаға бай ел. біздің еліміздің табиғаты өте сұлу. биік-биік асқар тау, мөп-мөлдір көлдер, неше түрлі өсімдіктер мен дәрілік қасиеті бар шөптер өседі. қазақстан жерінде аңдар мен құстар, не ше түрлі жануарлар жасайды. сол жерде біздің ата-, батырларымыз, ақындарымыз, ғалымдарымыз туып өскен. қазақстандай жері шұрайлы, шөбі шүйгін өлкені мен әрқашан да мақтан тұтамын.қазақстанның кең даласындай байтақ дала еш жерде жоқ шығар. «отаның-алтын бесігің», «отаны жоқтық – нағыз жоқтық»- деп дана халқымыз бекер айтпаған. өз отанын сүю, өз ана тілін ардақтау - әрбір азаматтың бірінші міндеті. ал біздің халқымызда атамекенді ардақтау сезімі өте терең деп ойлаймын. халқымыздың басынан қандай қиын кезеңдер өткенде де ата- елімізді сыртқы жаудан қорғай білген. өз елі үшін жанын да, барын да аямаған. халқымыздың осы бір қасиеті жанымызға ана сүтімен тарап, ана тілімен дарып, ақ нанымен бекуі тиіс. өйткені отан біз үшін оттан да ыстық.
Қазақ халқының басына тәуелсіздік бақытын сыйлаған соңғы оншақты жылдың көлемінде рухани дауымызда бірқатар оң өзгерістер дүниеге келді. Бұрын жоғалтқан, жоғалта жаздаған асыл қазыналарымызды қайта таптық. Қоғамның құрылымдық сипаты ғана емес, тұтастай ойлау жүйесі жаңғырды. Ұлттық әдебиетіміздің тарихында мәртебесі биік саналатын Абай және оның ақын шәкірттерінің есімдері қайта жаңғырып, олардың өлмес - өшпес мұралары туған халқының назарына ұсынылды. Шығармалары жеке – жеке кітап болып басылып шықты. Соңғы жылдары жиырмасыншы ғасыр басындағы ұлттық әдебиетіміздің шежіресіндегі ақтандақ жайттар, жазықсыз жалалы болған есімдер, қайта ашылған мәдени мұралар жөнінде бірқатар игілікті зерттеулер жүргізілді. Көрнекті қаламгерлердің әдеби мұралары әр қырынан қаралып, өз бағасын алу үстінде.
Қазақ мәдениетін тану ғылымы, оның ішінде Абай жайындағы ғылым жемісті, дұрыс арнаға неғұрлым молырақ түскен сайын оның терең тағылымды ойлары жайындағы мәселе де соғұрлым тереңірек әрі нақтылы зерттеле бастады. Бұл салада М.Әуезов ұзақ уақыт бойына еңбек етті. 1933 жылы жазған «Абайдың туысы мен өмірі» атты мақаласында ол ұлы ақын өз маңындағы талапты жастарға ұстаздық еткенін, шығармашылыққа баулығанын айтады. Ал келесі жылы «Абайдың ақындық айналасы» атты мақаласында ол бұл мәселеге арнайы тоқталады. Зерттеушінің айтуынша Абай өзінің ақын шәкірттеріне идея, тақырып, сюжет беріп, жол көрсетіп отырған.
Абай өзінің бүкіл шығармашылығымен, эстетикалық - көркемдік принциптерімен бүкіл қазақ поэзиясының жаңа арнада дамуына, онда реалистік әдістің белең алуына айрықша әсер етті. Ал бұл әсер оның өз төңірегіндегі ақындарға тіпті күшті болды.
Абай өзі жазған Шығыс сюжетіне құрылған шығармаларды тек өзі ғана жазбай, шәкірттеріне де тақырып етіп беріп отырған. Сол арқылы оның
шәкірттерінің шығармаларында да Шығыстық сюжетке құрылған аса құнды қисса - дастандар, поэмалар туындады. Бұл тақырыпта аянбай еңбек еткен шәкірттері - Шәкәрім Құдайбердіұлы, Көкбай Жанатайұлы, Әріп Тәңірбергенұлы және Әсет Найманбайұлы.
Шәкәрім Құдайбердіұлы жазған «Ләйлә - Мәжнүн», Көкбай Жанатайұлының «Ғадыл патша қиссасы» мен «һарун Рашид патшасының қиссасы», Әріп Тәңірбергенұлының «Зияда -Шаһмұрат», «Баһрам», «Қожа Ғафан», Әсет Найманбайұлының «Ағаш ат», «Үш баланың әңгімесі», «Шеризат», «Француз патшаның баласы», «Салиха - Сәмен» туындыларына Абай өз поэмаларына арқау еткен шығыс әдебиетінің әйгілі туындысы «Мың бір түннен» тақырып алып беріп отырған. Бұл олардың шығармашылық жолдарын дамытуға, ақын ойларының кеңеюіне әкелді. Абай маңындағы ақын шәкірттер ұлы ұстаздың өнегесін ілгері дамытты.
Шәкәрім дана Шығыстың дариядай айдынды, тұңғияқтай құпиялы, терең ойлы, дәстүрлі мұрасын өз талантының табиғатына дарыта білді. Ежелгі сөздің, өрнекті ойдың қасиетін жете сезінді. Ақынның «Оятқан мені ерте Шығыс жыры» деген өлең жолы осы сабақтастық тамырының тым тереңде жатқанын аңғартса керек. Шығыс жырының әлдиімен оянған ақын кейінірек шығыстық аңыздар мен сюжеттік желілерді шеберлікпен қайта тірілтті. Фирдоуси, Хафиз, Физули, Сағди тәрізді жарық жұлдыздар поэзиясынан өзіне қажетті нәрді талғап, таңдап ала білді, оларды өзінің шабытты жүрегінен өткізе жаңғыртып жырлады. Мәселен, Сағди дастандарындағы әр алуан хикаялар сюжеттерін Шәкәрім бірде өлеңмен, бірде қара сөзбен қайта өрнектеп, Шығыс ақынының шығармасынан өзінің ойларына тірек болар тиянақ іздейді. Өзінің фиолософиялық түйінін қосады. Ондайда Шығыс ойшылымен кейде үндесіп, кейде одан алшақтау табылып жатады.
Шәкәрім көне Шығыстың әдебиетінен келе жатқан нәзирашылдық дәстүрден мол сусындады. Бұрыннан белгілі оқиғалар жайын баяндағанда немесе өзге елдердің шығармаларын қазақша сөйлетуге келгенде Шәкәрім көбінесе осы дәстүрдің ықпалында болды. Бұл ежелгі дәстүрге құрғақ еліктеу немесе көзсіз жан жүгіну емес.
Шәкәрімнің қолданысындағы нәзирашылдық дәстүрдің ең бір жарқырап көрінген мысалы - «Ләйлә - Мәжнүн» дастаны. Күні - бүгінге дейін біресе аударма деп, біресе ақынның төл туындысы деп бағаланып келе жатқан дастанның көркемдік ой кестесі құрылымдық сипаты, жалпы шығармашылық табиғаты «Ләйлә - Мәжнүнді» қазақтың ұлттық әдебиетінің жазира жайлауында өмірге келген төл перзентіне жақындата түседі. Ал шығарманың өмірге келуінің түпкі негізіне зер салсақ, әрине, ол сонау Физули, Низамилерге көш басын түзейді. Міне, осы екі арнаны сабақтастыру, шығыстық сюжеттің сырын қазақ даласының бойына дарыту, ойына сіңіру жолында Шәкәрім нәзирашылдық дәстүрді тамаша пайдалана білді.