Жіңішке сымға тартқан әні қандай. ған тәні қандай. ақыл, ой, мінез, көрік түгел келіп, толықсып толып тұрған сәні қандай. еріткен іші-бауырыңды көзі қандай, тамған майда бұлбұл сөзі қандай. жұп-жұмсақ, бып-биязы ішке кіріп, жайтаңдап жан күйдірген көзі қандай! күлгенде көзіңді алып кірсіз тісі, қайнамас оны көріп кімнің іші? алмас қылыш жүзіндей аударылған, сүйгізіп көлеңкесі әрбір ісі. нұрлы жүз жан-жағына сәуле шашып, бойының мінсіздігі онан асып. өзгеден сып-сыпайы һәм сүйкімді, ең арты жүрсе-дағы аяқ басып. толған ай шілдедегі жалт-жұлт еткен, мүбәда көрген кісі қиыр шеттен. көлеңкесі күйдіріп күні-түні, есінен екі-үш айда әрең кеткен. талайы ң болған ғашық, уай шіркін! болсайшы деп бізге нәсіп. егерде қамарменен тіл қағысса, құдай ұрып жым болар қара басып. омар да қоя берді бетін қақпай, жүрсе де сонысынан жұртқа жақпай. әркімдер құдалықты ойланса да, қамар қыз қайдан көнсін теңін таппай. қамар осындай сәулетпен бұлғақтап болып тұрған кезінде құдай берген дәулеттің арқасында абырой, атақ бірдей келіп толықсып тұрған кезінде: сұлу қамар, ақын қамар, жаным қамар, қамаржан, сені ойласам, ішім жанар. үлбіреген аузыңнан бір сүйгізсең, ішкендей кәусар суын мейірім қ дегендей өлеңдер сол маңайдағы ң аузынан екі елі тастамайтын тәсбиғы еді. және бір нәрсені көңілдері ұнатып, мақтағысы келсе: "уай, шіркін! мынау қамардай екен! " десуші еді. кей уақыт қамардың көзіне жазатайым көздері түсіп кеткендері де әлдеқандай көтеріліп, қуанып қалушы еді. қамар біреуінен әншейін бір істің жөнін сұраса да: "қамар маған сүйдеді, бүйдеді" деп, неше күндей әркімге бір әйгілетіп, даурығуға со да жетуші еді. қамар осылай әркімнің көзіне күйік болған қалпымен күннен-күнге құлпырып, он бес жасына жетті. бұл кездері баяғы теңмін деп құмартып, құлқынын құртып жүретін замандастарынан жоғары секілді телміріп жазған өлеңдер, хаттар судай ағылып келсе де, кейбіреулерін жауапсыз жыртып, кейбіреулерін өзінің шешендігімен жебедей жерге енгізіп, енді қайтып бас көтеруге жаратпай тастай беруші еді. сол кезде аса жақын болмаса да, омарларға үш-төрт атадан барып қосылатын сарбас деген ауылда жәуке деген кісінің оқу соңында жүрген жиырма бір жаста ахмет есімді бір жақсы зерек бар еді. жәуке өзі нашар кісі болса да, бар тапқан-таянғанын жалғыз ахметтің оқуына салып, жасынан олай сүйреп, былай сүйреп жүріп, әйтеуір молда атына іліктіріп еді. бертін келген кездерде жәукенің ол бейнеті босқа кетпей, ахметтің арқасында аузы асқа, ауы атқа тиіп, есіктегі басы төрге жетті. аса байып кете қоймаса да, өзіне-өзі тоқ, жақсы ғана дөңгелек ауқат та бітті. бұл сарбас ауылы осы омекеңдермен ыңғайлас, жазғы, қысқы қоныстары бір, аралас-құралас еді. ахметпен омардың үлкен - қасен құрдас һәм жасынан бірге өсіп, бірге оқып, біте қайнаған сырлас еді. бірінсіз бірі тыншып тұрмас еді. мұсылманша оқуды екеуі сабақтас болып оқып рушді сыныфтарын* бітіріп, онан соң ауылнай школда оқып тәмамдаған соң қасенді әкесі гимназияға енгізіп, ахмет қолының қысқалығынан онан артық ұзай алмай қалғандығына бірсыпыра жыл болып еді. ахмет онан соң да тағы талпынып оқып, иғдади сыныфтарын** бітірді. бертін уақыттарда үлгілі жерлерді аралап, тәртіп, дүние танығысы келсе де, қартайған әкесін қимай, өзі жалғыз болған соң қайтерін білмей қарайлап жүрген жайы бар еді.
Абай кунанбаев эсседля своего времени и своей среды абай казался загадкой. мужественный поэт без страха выступил против, угнетателей казахского народа, согревая его душу светлой мечтой о приближении рассвета, который разгонит мрак невежества, бедности и угнетения, веками царивший в степях. как яркий факел, освещал абай своему угнетенному, забитому народу пути к светлому будущему. имя поэта бессмертно, создания его не умирают, если жизненный: путь его сливается с путем родного народа, если творения его зовут народ вперед и вперед. когда-то казахский народ исчислял жизнь человека тринадцатилетиями —«мушель». для певца, отведавшего живой воды бессмертия в легендарном источнике «абулхаят», «мушель» равен столетию. подобно тулпару, пролетавшему с вершин алтая на вершину алатау, пролетели десятилетия, и, мало понятый и недостаточно оцененный своей эпохой, сегодня абай стоит рядом с нами, близкий и понятный, как современник. абай родился в 1845 году в чингисских горах семипалатинской области, в кочевьях рода тобыкты. отец абая, властный, суровый степной правитель кунанбай, был старейшиной тобыктинского рода, незадолго до того присоединившегося к россии. ранние детские годы абая прошли в гнетущей обстановке разлада, царившего внутри феодальной семьи кунанбая, обычаи семьи (отец абая имел четырех жен) влияли на психику, нравы и личную судьбу жен-соперниц и детей, часто также соперничавших и враждовавших между собой. но, по счастью для абая, его родная мать улжан была женщиной замечательных качеств. ее природный ум, сдержанность, рассудительность и исключительная любовь к сыну создали для абая редкий в таких семьях уют родного гнезда. улжан выделяла сына из числа остальных своих детей, и имя его — ибрагим, данное отцом, она заменила ласкательным абай, что означает «осмотрительный, вдумчивый». это имя так и осталось за ее сыном на всю его жизнь. живя в молчаливой отчужденности от кунанбая, абай и его мать нашли опору в лице бабушки зере. мудрая, многоопытная и мягкосердечная бабушка, сама познавшая за долгую жизнь горечь бесправного положения жены-рабыни, перенесла все надежды и любовь на внука. заботы, наставления и ласки этих двух женщин смягчили суровые обычаи и правила, установленные отцом. первоначальное образование мальчик получил дома, у наемного муллы, а затем кунанбай послал сына в медресе (духовная школа) семипалатинского имама ахмед-ризы. дни и ночи проводили великовозрастные воспитанники духовной школы в бессмысленном заучивании непонятного текста корана, в пятикратной молитве, в изнуряющем посте и в иссушающих рассудок бесплодных спорах над буквой шариата. за пять лет учения в этом медресе прилежный и необычайно даровитый мальчик сумел получить многое. преодолевая премудрости арабского богословия — психологического учения догмах ислама, абай в то же время расширял круг своих интересов. к этому времени в нем пробудилась любовь к поэзии. еще в раннем детстве он слушал рассказы и воспоминания бабушки зере, хранительницы живой старины и заучивал наизусть слышанные в ауле сказки, легенды, богатырские былины, песни — все многообразное богатство творений акынов — певцов родных степей. позднее, попав в медресе, абай стал увлекаться чтением восточных поэтов. в школьные годы абай не только изучал поэзию, но и сам начал писать стихи. среди сохранившихся ранних стихов абая встречаются лирические отрывки, послания, любовные стихи, написанные под влиянием восточной классической поэзии, и одновременно — стихи-экспромты, созданные в стиле народной поэзии, в духе творчества акынов-импровизаторов того времени. из удушливой атмосферы медресе, из среды богомольных буквоедов и темных фанатиков он, как к благодатному оазису из мрачной пустыни, рвался к народной и классической востока. вместе с тягой к изучению восточных языков в нем пробуждается интерес и к языку, к культуре.
