Ч. 1. Раптам усе пачалі заўважаць высокага старога чалавека. Адзін раз 14-гадовы Серж крыўдзіў трох дзяўчынак, даваў ім пстрычкі ў галаву, і да таго разышоўся, што штурхнуў адну дзяўчынку, яна ўпала, і з носа і з дзяснаў у яе пацякла кроў. Стары гэта бачыў і асадзіў Сержа. Серж зрабіў выгляд, што ўцёк дадому, але сам прасачыў за старым.
Ч. 2 . У дваццатай школе (там вучыцца Серж) з’явілася новая вучаніца Насця Закрэўская (Насцечка, Н.) - «бойкая і рухавая дзяўчынка, белатварая, з густымі валасамі, якія роўна ляжалі на яе галаве пад грабянцом» + «як і ўсе, любіла бегаць па двары на вялікім перапынку, любіла слухаць расказы, гуляла ва ўсе гульні, у якія толькі гулялі дзеці, і заўсёды ўносіла ў гэтыя гульні весялосць: яна любіла парагатаць. Яе звонкі голас і смех чуліся заўсёды … мела прывычку часта гаварыць: «ой, дзевачкі!». Яна добра і старанна вучылася. Пачатак канфлікту Н. і Сержа: Н. вырашала каля дошкі складаны прыклад, Серж крычаў з месца, што яна робіць няправільна, а правільнае рашэнне ў яго, але калі ён пайшоў да дошкі, аказалася, што правільна было ў Н.. Пасля школы «Серж падпільнаваў Н. на тратуары і заляпіў ёй гразёю твар. Назаўтра Н. паскардзілася настаўніцы, і перад усім класам настаўніца прабірала Сержа». Серж стаў падпільноўваць Н. і крыўдзіць. У адзін момант, калі ён як раз сабраўся Н. добранька нападдаць, яго зноў спыніў той стары. Серж да такога не прывык, а прывык быць самым важным ва ўсіх справах. Сведкам таго, як стары трос Сержа за плячо, быў яго аднакласнік Мішка. Серж вельмі не хацеў, каб назаўтра Мішка стаў у школе распавядаць пра гэта. У Мішкі з сабой быў шнур. Серж сказаў, што ведае, дзе жыве стары, і прапанаваў перапнуць шнурам у дзвярах, каб ён упаў. Так яны і паступілі, стары ўпаў. Серж моцна рагатаў з гэтага, і калі яны з Мішкай цякалі, стары пазнаў яго. У канцы гэтой часткі высветлілася, што дзед і Н. жывуць разам.
Ч. 3. Н. пачала пазніцца ў школу, стала прыходзіць з растрапанымі валасамі. Серж бачыў, што Н. на перапынку нешта наклала ў парту (торбу гароха) і рассыпаў Насцін гарох. Так высветлілася, што Н. жыве з дзядулем, тата ў яе памер, а мама ў Маскве вучыцца. Дзед ўпаў, прамок, застудзўся і захварэў на запаленне лёгкіх. Таму Н. ходзіць у краму, гатуе ежу і глядзіць за дзедам. Дзед ведае, хто яго кінуў у ваду, і калі паправіцца, прыйдзе ў школу. Адным днём Н. прынесла з сабой у школу трохлітровую бляшанку, каб, ідучы са школы, купіць газы. Серж заўважыў, куды яна яе схавала, і на перапынку пракруціў цвіком дзірачку. Па дарозе дадому газа ў Н. паволі і вылілася, яна вельмі знервавалася, і бачыла, што за ёй падглядваюць Серж і Мішка, і распавяла дзеду. Тады дзед напісаў запіску ў школу. Таксама дзед расказаў Н., што перад тым, як ён захварэў, ён сустрэў у горадзе свайго старога сябра. «Год таму назад дваццаць …Ён тады быў камсамолец, я яго вельмі любіў, ён быў як сын мне. Мы з ім разам працавалі… Калі Чырвоная Армія выгнала адгэтуль палякаў, мы з ім на багатых кулацкіх хутарах і фальварках шукалі лішняга хлеба, каб забраць яго для Чырвонай Арміі. Раз мы ехалі лесам, і на нас напалі бандыты. Мне прыйшлося яго ратаваць, і мяне ранілі ў нагу, з таго часу я злёгку кульгаю … Я яму даў адрас, і ён, мусіць, гэтымі днямі зойдзе да нас...».
Ч. 4, 5. Серж выклапатаў ад бацькоў за свае адкрытыя хуліганства. Бацькі Сержа абмеркавалі паміж сабой, што ён вельмі непрыгожа паступіў. Бацька вырашыў праводзіць з ім больш часу і распавесці пра сваё жыццё. І расказаў, што ў маладосці ён працаваў з адным чалавекам, і яны збіралі ў кулакоў хлеб для Чырвонай Арміі. Прозвішча таго чалавека было Закрэўскі, і ён адзін раз выратаваў Сержаву тату жыццё. І адна дзяўчына ім таксама вельмі дапамагла - гэта была мама Сержа.
Ч. 6. Пакуль дзед хварэў і Н. яго даглядала, у яе не зватало часу напісаць маме ліст. Мама захвалявалася, і даслала телеграму, што хутка прыедзе. У гэты час дзядуля ўжо папраўляўся. Яны з Насцяй сталі прыбіраць кватэру, рыхтавацца да прыезду мамы, і вырашылі варыць гарохавы суп, які мама вельмі любіць. Нечакана да іх зайшлі тры сяброўкі, якіх Насцін дзед тады абараніў ад Сержа.
Ч. 7. У Н., дзеда, і 3 сябровак добры настрой, дзяўчынкі весяляцца і збіраюць прасыпаны гарох. Нечакана прыходзяць бацька Сержа і Серж. Бацька прывёў Сержа пазнаёміцца са сваім старым сябрам, пра якога шмат распавядаў сыну. І вось замест таго татавага сябра, якога Серж ўжо палюбіў па расказах бацькі, ён бачыць ненавіснага старога. Яны ў кватэры ўсё разам – Н., дзед, тры сяброўкі, Серж і яго бацька. Дзед схадзіў на вакзал, сустрэў маму Н. І тут прыйшла мама Сержа, прасіць прабачэння ў старым за свайго сына-хулігана. «Серж раптам зарыдаў і кінуўся да дзвярэй. … Маці яго акінула вачыма ўсіх, і ў позірку яе гэтулькі было пакут за сваё дзіця. — Што гэта за хлопчык? — сказала Насціна мама.— Я і не заўважыла яго адразу. — Гэта... гэта... мой. Я пасля раскажу,— ціха прагаварыла Сержава маці. … — Ён больш такім не будзе,— сказаў Сержаў бацька моцна і рашуча, і тон яго голасу настроіў усіх на весялейшы лад.»
Образ города в поэме складывается из описания улиц, домов, интерьеров гостиниц, трактиров и описания нравов, характеров, образа жизни персонажей литературного сочинения.
О городе многие узнали из разговоров о нем, путем сравнения его с другими городами, а самое главное - по населяющим его людям.
Поэма (ее композиция) выстроена таким образом, что начинается она с приезда в город N нового лица, некоего Чичикова. Название города умышленно не уточняется. Это дает писателю возможность более глубокого развития идеи типичности всех губернских городов России того времени.
Жизнь в таких городах течет по заранее заведенному графику. Каждый день начинается с визитов к чиновникам: «поутру ранее даже того времени, которое назначено в городе N для визитов...». Вечера тоже проходили по уже сложившимся традициям. Впрочем, как замечает Гоголь: «В переулках и закоулках, неразлучных с этим временем во всех городах, где много солдат, извозчиков, работников и особенного рода существ в виде дам в красных шляпах и башмаках без чулок, которые как летучие мыши, шныряют по перекресткам».
Что касается разговоров в переулках, то это были «...те слова, которые вдруг обдадут, как варом, какого-нибудь замечтавшегося двадцатилетнего юношу». Как заведено в губернских городах, гостиницы в городе N были с тараканами, кирпичные дома все выкрашены в серый, трактиры напоминали «русские избы в несколько большем размере». Как ни странно, в трактирах на полочках стояли образа, за которыми лежали фарфоровые вызолоченные яички. Однако в порядке вещей и то, что «зеркало показывает вместо двух четыре глаза, а вместо лица какую-то лепешку». Первое понимание, представление о городе мы получаем именно из впечатлений о нем самого Чичикова.
He остался безразличным и город к Чичикову. Как известно, слухи и сплетни очень быстро распространяются. К тому же жители таких городков любят подолгу обсуждать какие-нибудь новости, ведь в уездном городке они случаются так редко: «словом, пошли толки, толки, и весь город говорил про мертвые души и губернаторскую дочку, про Чичикова и мертвые души, про губернаторскую дочку и Чичикова, и все что ни есть поднялось, как вихорь взметнулся дотоле, казалось, дремавший город!». К тому же «ко всему этому присоединились многие объяснения и поправки по мере того, как слухи проникали наконец в самые глухие переулки».
Что же еще не упомянуто об основных характеристиках подобного уездного города? Отношение жителей этого города к москвичам и петербуржцам. Из вопросов жителей о столицах видно, что они имеют о них маленькое представление. Складывается впечатление, что в понимании жителей города N Петербург и Москва - «сказочные» города.
Весьма немаловажным фактом в понимании, представлении города является описание его чиновников. Этот небольшой уездный город вместил в себя все «виды» чиновников. Здесь собрались и лживые добродетели, и любители пошутить, и расточители казны, и грубияны. Ho всех их объединяет одно общее качество. Все они выполняют одну «важную» функцию городского аппарата власти. Они носят название чиновников. Это их основная обязанность. Для такого рода высокопоставленных людей того времени образ жизни определялся игрою в карты, наживой и широким кругом знакомств. Предполагаемые их действия в области своих чиновничьих обязанностей - служба во благо государства -были для их умов чем-то далеким и неосмысленным.
Удивительное мастерство автора проявляется в поэме «Мертвые души». Автору превосходно удается выразить лживую жизнь городков N несколькими предложениями, метко подчеркивающими тот факт, что зачастую развалившийся аппарат городской системы и заурядная жизнь этого города прикрываются преподносимым его обитателями образом маленького, уютного и очаровательного уездного городка.
Гомункулус , по представлениям средневековых алхимиков, существо, подобное маленькому человеку, которое можно получить искусственно (в пробирке). Для создания такого человечка требовалось использование мандрагоры. Корень должен был быть сорван на рассвете, затем его надо было вымыть и "напитывать" молоком и медом. В некоторых предписаниях говорилось что вместо молока надо использовать кровь. После чего этот корень полностью разовьется в миниатюрного человека, который сможет охранять и защищать его владельца.
Ч. 1. Раптам усе пачалі заўважаць высокага старога чалавека. Адзін раз 14-гадовы Серж крыўдзіў трох дзяўчынак, даваў ім пстрычкі ў галаву, і да таго разышоўся, што штурхнуў адну дзяўчынку, яна ўпала, і з носа і з дзяснаў у яе пацякла кроў. Стары гэта бачыў і асадзіў Сержа. Серж зрабіў выгляд, што ўцёк дадому, але сам прасачыў за старым.
Ч. 2 . У дваццатай школе (там вучыцца Серж) з’явілася новая вучаніца Насця Закрэўская (Насцечка, Н.) - «бойкая і рухавая дзяўчынка, белатварая, з густымі валасамі, якія роўна ляжалі на яе галаве пад грабянцом» + «як і ўсе, любіла бегаць па двары на вялікім перапынку, любіла слухаць расказы, гуляла ва ўсе гульні, у якія толькі гулялі дзеці, і заўсёды ўносіла ў гэтыя гульні весялосць: яна любіла парагатаць. Яе звонкі голас і смех чуліся заўсёды … мела прывычку часта гаварыць: «ой, дзевачкі!». Яна добра і старанна вучылася. Пачатак канфлікту Н. і Сержа: Н. вырашала каля дошкі складаны прыклад, Серж крычаў з месца, што яна робіць няправільна, а правільнае рашэнне ў яго, але калі ён пайшоў да дошкі, аказалася, што правільна было ў Н.. Пасля школы «Серж падпільнаваў Н. на тратуары і заляпіў ёй гразёю твар. Назаўтра Н. паскардзілася настаўніцы, і перад усім класам настаўніца прабірала Сержа». Серж стаў падпільноўваць Н. і крыўдзіць. У адзін момант, калі ён як раз сабраўся Н. добранька нападдаць, яго зноў спыніў той стары. Серж да такога не прывык, а прывык быць самым важным ва ўсіх справах. Сведкам таго, як стары трос Сержа за плячо, быў яго аднакласнік Мішка. Серж вельмі не хацеў, каб назаўтра Мішка стаў у школе распавядаць пра гэта. У Мішкі з сабой быў шнур. Серж сказаў, што ведае, дзе жыве стары, і прапанаваў перапнуць шнурам у дзвярах, каб ён упаў. Так яны і паступілі, стары ўпаў. Серж моцна рагатаў з гэтага, і калі яны з Мішкай цякалі, стары пазнаў яго. У канцы гэтой часткі высветлілася, што дзед і Н. жывуць разам.
Ч. 3. Н. пачала пазніцца ў школу, стала прыходзіць з растрапанымі валасамі. Серж бачыў, што Н. на перапынку нешта наклала ў парту (торбу гароха) і рассыпаў Насцін гарох. Так высветлілася, што Н. жыве з дзядулем, тата ў яе памер, а мама ў Маскве вучыцца. Дзед ўпаў, прамок, застудзўся і захварэў на запаленне лёгкіх. Таму Н. ходзіць у краму, гатуе ежу і глядзіць за дзедам. Дзед ведае, хто яго кінуў у ваду, і калі паправіцца, прыйдзе ў школу. Адным днём Н. прынесла з сабой у школу трохлітровую бляшанку, каб, ідучы са школы, купіць газы. Серж заўважыў, куды яна яе схавала, і на перапынку пракруціў цвіком дзірачку. Па дарозе дадому газа ў Н. паволі і вылілася, яна вельмі знервавалася, і бачыла, што за ёй падглядваюць Серж і Мішка, і распавяла дзеду. Тады дзед напісаў запіску ў школу. Таксама дзед расказаў Н., што перад тым, як ён захварэў, ён сустрэў у горадзе свайго старога сябра. «Год таму назад дваццаць …Ён тады быў камсамолец, я яго вельмі любіў, ён быў як сын мне. Мы з ім разам працавалі… Калі Чырвоная Армія выгнала адгэтуль палякаў, мы з ім на багатых кулацкіх хутарах і фальварках шукалі лішняга хлеба, каб забраць яго для Чырвонай Арміі. Раз мы ехалі лесам, і на нас напалі бандыты. Мне прыйшлося яго ратаваць, і мяне ранілі ў нагу, з таго часу я злёгку кульгаю … Я яму даў адрас, і ён, мусіць, гэтымі днямі зойдзе да нас...».
Ч. 4, 5. Серж выклапатаў ад бацькоў за свае адкрытыя хуліганства. Бацькі Сержа абмеркавалі паміж сабой, што ён вельмі непрыгожа паступіў. Бацька вырашыў праводзіць з ім больш часу і распавесці пра сваё жыццё. І расказаў, што ў маладосці ён працаваў з адным чалавекам, і яны збіралі ў кулакоў хлеб для Чырвонай Арміі. Прозвішча таго чалавека было Закрэўскі, і ён адзін раз выратаваў Сержаву тату жыццё. І адна дзяўчына ім таксама вельмі дапамагла - гэта была мама Сержа.
Ч. 6. Пакуль дзед хварэў і Н. яго даглядала, у яе не зватало часу напісаць маме ліст. Мама захвалявалася, і даслала телеграму, што хутка прыедзе. У гэты час дзядуля ўжо папраўляўся. Яны з Насцяй сталі прыбіраць кватэру, рыхтавацца да прыезду мамы, і вырашылі варыць гарохавы суп, які мама вельмі любіць. Нечакана да іх зайшлі тры сяброўкі, якіх Насцін дзед тады абараніў ад Сержа.
Ч. 7. У Н., дзеда, і 3 сябровак добры настрой, дзяўчынкі весяляцца і збіраюць прасыпаны гарох. Нечакана прыходзяць бацька Сержа і Серж. Бацька прывёў Сержа пазнаёміцца са сваім старым сябрам, пра якога шмат распавядаў сыну. І вось замест таго татавага сябра, якога Серж ўжо палюбіў па расказах бацькі, ён бачыць ненавіснага старога. Яны ў кватэры ўсё разам – Н., дзед, тры сяброўкі, Серж і яго бацька. Дзед схадзіў на вакзал, сустрэў маму Н. І тут прыйшла мама Сержа, прасіць прабачэння ў старым за свайго сына-хулігана. «Серж раптам зарыдаў і кінуўся да дзвярэй. … Маці яго акінула вачыма ўсіх, і ў позірку яе гэтулькі было пакут за сваё дзіця. — Што гэта за хлопчык? — сказала Насціна мама.— Я і не заўважыла яго адразу. — Гэта... гэта... мой. Я пасля раскажу,— ціха прагаварыла Сержава маці. … — Ён больш такім не будзе,— сказаў Сержаў бацька моцна і рашуча, і тон яго голасу настроіў усіх на весялейшы лад.»