«Ғылым таппай мақтанба,
Орын таппай баптанба...» -дегендегі орын тап деп отырғаны - алған білімді, үйренген ғылымды жұмсайтын орын. Бұдан Абай:
«Бес нәрседен қашық бол,
Бес нәрсеге асық бол...» -деп адамдық, адамгершілік жайын қозғайды. Алайда ойының негізгі желісін үзбейді. Бұл тұста ерекше бір көңіл бөлерлік жай - Абай ғалым болу мен адам болу мәселесін бір-бірімен сабақтастыра айтады, бүл екеуінің тамыры, түбі бір деп санайды. Ғалым болудың басты шарты - не нәрсені болсын ақыл таразысына салып өлшеу, ақыл сенген нәрсеге ғана сену және көзің анық жеткен шындықты тура айтудан тайынбау екендігін нақтылап, мейлінше дәлелді етіп, шегелеп айтады. Осы өлеңдегі Абайдың надандықпен айтылған сөзге ерме дей отырып, «ақсақал айтты, бай айтты...», егер қисық көрінсе кімнің сөзі болса да, тіпті жақын адам айтса да, ақылмен жеңуді үлгі етуі әсіресе, сол өткен ғасырдағы қазақ өмірінің жағдайында бірден-бір батыл айтылған пікір болғаны анық. Үлкен адамға, лауазымы жоғары адамға қарсы келіп, өз ойын көлденең тарту сыпайыгершілікке келмейді дегенді желеу қылып, шындықты тура айтуды қалайда шектеу, қолдамау ол заман ғана емес, бүгінгі заманда да аз кездеспейтінін ескерсек, Абайдың осы пікірінің мәні зор дейміз. Ендеше:
«Ақымақ көп, ақылды аз,
Деме көптің сөзі - пұл...» - дегенді көпке топырақ шашқандық емес пе деп көлгірсімей, ашық айтылған, жастарды артық сенгіштіктен сақтандыратын ащы өмір шындығы деп бағалауымыз орынды.
«Сөзіне қарап кісіні ал,
Кісіге қарап сөз алма...» -
деген нақыл түрінде келетін түйін жоғарғы пікірлерге орайлас, жалғас. Сырттай қарағанда мұның өзі бір түрлі, тосын естілуі мүмкін, өйткені кісіні сөзіне қарай бағалама, ісіне қарай бағала дейтін үйреншікті пікірге қарама-қарсы келетін секілді. Ал, байыппен қарасақ, мұнда терең мағына жатыр. Кісіні сөзіне қарай, яғни, ақылына, ойына қарай бағала, кісіге қарап, оның мансабына, дәулетіне қарап ақылға сыймайтын, қисынға келмейтін сөзіне иланып алданып қалма, «надандықпен кім айтса, ондай түпсіз сөзге ерме...» деген даналық пікірді аңғартады. Абай надандыққа, қандай да болсын теріс, кертартпа ықпалға қарсы тура алатын оқыған, біліммен қаруланған адамды құрметтеу керек деп санайды. Ең алдымен білімді, ғалым адам мақтан тұтуға лайықты. Ақылды, парасатты адамның идеал бейнесін ұсына отырып, Абай оған жақсылықты жамандықтан ажырата білмейтін, ағыммен ілесіп жүре беруге бейімделген надан, қараңғы адамды қарсы қойды. Топас, кертартпа адамның осы жағымсыз типі ақынның шығармашылық жолына өте тән және ағарту ісін, өнер-білімді жақтаушы Абайдың алдыңғы қатарлы көзқарасын білдіреді. Өлең 6-8 буынды аралас ұйқас үлгісінде жазылған. Алғаш 1909 ж. С.-Петербургте жарық көрген «Қазақ ақыны Ибраһим Құнанбайұғылының өлеңі» атты жинақта жарияланды. Басылымдарында бірқатар текстол. өзгерістер кездеседі. 1909 жылғы жинақта 38-жол «Шыныменен өлсеңіз» делінсе, басылымдарда бүл жол Мүрсейіт қолжазбалары бойынша «Шын сөзбенен өлсеңіз» болып берілген. Мүрсейіт қолжазбаларында, 1909 жылғы жинақта 40-жол «Кәпір болдың демес қой» деп берілсе, басылымдарда бұл жол «Күпір болдың демес қой» ретінде алынған. Мүрсейіт қолжазбаларында, 1939, 1945, 1954 жылғы жинақтарда 42- жол «Көп көзіне көріне айтпа» болса, қалған басылымдарға бүл жол 1909 жылғы жинаққа сәйкес «Көп орында көріне айтпа» делінген. «Сізге ғылым кім берер, жанбай жатып сөнсеңіз» деген 26, 27-жолдар 1909 жылғы басылымға кірмей қалған. 1909, 1939, 1945, 1954 жылғы жинақтарда 75-жол «Сөзін оқып және ойла» болып алынса, қалған басылымдарда бүл жол Мүрсейіт қолжазбаларына сәйкес «Сөзін оқы және ойла» деп берілген. Туынды ағылшын, араб, азербайжан, қарақалпақ, қырғыз, орыс, өзбек, тәжік, түрікмен, ұйғыр т. б. тілдеріне аударылған.
Объяснение:
Николенька Иртеньев - мальчик из дворянской семьи, он живет и воспитывается по установленным правилам, дружит с детьми из таких же семей. Он любит своих родителей и гордится ими. Но детские годы Николеньки были беспокойными. Он испытал немало разочарований в окружающих его людях, в том числе и в самых близких для него.
В детстве Николенька особенно стремился к добру, истине, любви и красоте. И источником всего самого прекрасного в эти годы для него была мать. С какой любовью он вспоминает звуки ее голоса, которые были "так сладки и приветливы", нежные прикосновения ее рук, "грустную, очаровательную улыбку". Любовь Николеньки к матери и любовь к Богу "как-то странно сливались в одно чувство", и от этого на душе у него становилось "легко, светло и отрадно", и он начинал мечтать о том, "чтобы дал Бог счастия всем, чтобы все были довольны... ".
Большую роль в духовном развитии мальчика сыграла русская женщина - Наталья Саввишна. "Вся жизнь ее была чистая, бескорыстная любовь и самоотвержение", она привила Николеньке представление о том, что доброта - одно из главных качеств в жизни человека.
Николенька остро чувствует фальшь и обман, казнит себя за то, что и в себе замечает эти качества. Однажды он написал стихи ко дню рождения бабушки, в которых была строка, говорящая, что он любит бабушку, как родную мать. Мать его к тому времени уже умерла, и Николенька рассуждает так: если эта строка искренняя - значит, он перестал любить свою мать; а если он любит свою мать по-прежнему - значит, он допустил фальшь по отношению к бабушке. Мальчик очень терзается этим.
Большое место в повести занимает описание чувства любви к людям, и эта ребенка любить других восхищает Толстого. Но автор в то же время показывает, как мир больших, мир взрослых людей разрушает это чувство. Николенька был привязан к мальчику Сереже Ивину, но не решался сказать ему о своей привязанности, не смел взять его за руку, сказать, как рад его видеть, "не смел даже называть его Сережа, а непременно Сергей", потому что "каждое выражение чувствительности доказывало ребячество и то, что тот, кто позволял себе его, был еще мальчишка". Повзрослев, герой не раз сожалел о том, что в детстве, "не пройдя еще через те горькие испытания, которые доводят взрослых до осторожности и холодности в отношениях", он лишал себя "чистых наслаждений нежной детской привязанности по одному только странному желанию подражать большим".
Отношение Николеньки к Илиньке Грапу раскрывает еще одну черту в его характере, тоже отражающую дурное влияние на него мира "больших". Илинька Грап был из небогатой семьи, он стал предметом насмешек и издевательств со стороны мальчиков круга Николеньки Иртеньева, и Николенька тоже участвовал в этом. Но тут же, как всегда, испытывал чувство стыда и раскаяния. Николенька Иртеньев часто глубоко раскаивается в своих плохих поступках и остро переживает свои неудачи. Это характеризует его как думающего анализировать свое поведение и начинающего взрослеть человека.
Повесть Л. Н. Толстого "Детство" нравится нам потому, что в ней мы наблюдаем за взрослением мальчика, вместе с ним анализируем поступки свои и окружающих, учимся побеждать неправду и не бояться принимать настоящую жизнь такой, какая она есть. "Никто с такой наглядностью и проникновенностью не изобразил сложного процесса формирования духовного мира у ребенка, как это сделал Толстой, - отмечал Б. Бурсов в статье, посвященной автобиографической трилогии Л. Н. Толстого, - в этом бессмертие и художественное величие его повести".
