В творчестве Гоголя образ «маленького человека» приобретает драматическое качество: это не просто незнатный человек «второго сорта», униженный социальным неравенством и бессознательно подчиняющийся правилу «всяк сверчок знай свой шесток», а человек, психологически осознающий безнадёжность своего положения перед непреодолимыми трудностями жизни и внутренне (а порой и внешне) выражающий протест против обстоятельств — то, что мы называем бунтом «маленького человека». Исход этого бунта всегда трагичен, поскольку всё заканчивается смертью либо безумием героя.
Смерть"маленького человека" обретает у Гоголя черты космической трагедии.Судьба "маленького человека"-судьба человека вообще перед лицом Бога, Вселенной намного превосходит то, что можно описать языком человека. Его основной и, кажется, единственный талант заключался в довольствоваться тем, что у него есть. Это ему преодолевать все противоречия жизни и в какой-то степени становится проявлением «бесстрастия». С утратой этого свойства "маленький человек" утрачивает и саму жизнь.
Аповесць В. Быкава "Знак бяды" адметная. Вайна ў ёй разглядаецца праз успрыняцце яе мірнымі жыхарамі, для якіх уласны хутар становіцца месцам здзекаў і гвалту, своеасаблівай Галгофай. Мінулая вайна, на думку В. Быкава, паказала, "якім высокім і якім нізкім можа быць чалавек, да якой велічы могуць узняцца адны і да якой нізасці апусціцца другія". Таму ў творы пісьменнік (выдатны псіхолаг) імкнецца выявіць прычыны здрадніцтва, прыстасавальніцтва, маральнага падзення адных і духоўнай велічы, высакароднасці, нязломнасці духу другіх. Зразумела, што здрадніцтва не можа нарадзіцца далёка ад нас, саміх сябе. Яно найбольш праяўляецца ў часы цяжкіх выпрабаванняў, калі чалавек стаіць на мяжы выбару паміж жыццём і смерцю. Адны выбіраюць жыццё і тым самым здраджваюць сабе, радзіме, народу, пачынаюць прыслужваць іншаму рэжыму, прыстасоўваюцца да выгаднай для сябе сітуацыі. Другія (напрыклад, Сцепаніда) з першых дзён не мірацца з новымі парадкамі, свядома канфліктуюць з ня гасцямі, змагаюцца з ворагам да апошняга ўздыху. "Сваімі" і адначасова чужымі ў аповесці паказаны Гуж, Каландзёнак і Недасека. Сярод усіх паліцаяў сваёй жорсткасцю, бесчалавечнасцю вылучаўся Гуж, які яшчэ да вайны, пасля раскулачвання бацькі, з абрэзам паляваў на людзей. У перыяд акупацыі ён зноў адчуў сваю сілу. Упіваючыся неабмежаванай уладай, Гуж здзекаваўся з людзей не толькі па загадзе немцаў, але і дзеля свайго задавальнення. З лютай нянавісцю спрабаваў ён адпомсціць за даўнюю крыўду. Яшчэ больш небяспечным (з-за сваёй затоенасці, непрадказальнасці ўчынкаў) з'яўляецца Каландзёнак — "няўклюда лягчоная, ні хлопец, ні дзеўка — паскуда адна". У гады калектывізацыі ён прыкідваўся прыхільнікам новых змен, дапамагаў адшукваць "ворагаў" народа і за паклёпніцкі данос нават быў узнагароджаны рэквізаванымі ботамі. З прыходам фашыстаў ён з лёгкасцю і спраўна стаў служыць фашысцкай сістэме так жа, як калісьці служыў савецкай уладзе. В. Быкаў, удзяляючы ў аповесці значнае месца паліцаям, бачыў у іх затоенасці, скрытвасці, прыстасавальніцтве не меншую небяспечнасць, чым у заведама адкрытай чалавеказабойчай палітыцы ворагаў-чужынцаў. Немцам-захопнікам В. Быкаў у аповесці адводзіць не так многа ўвагі. З імі мы сустракаемся толькі тады, калі яны некалькі дзён жылі ў хаце Сцепаніды і Петрака. Але і гэтага дастаткова, каб упэўніцца ў тым, што перад намі заваёўнікі, якія ўсімі магчымымі сродкамі будуць імкнуцца да панавання і знішчэння існуючага ладу. Фашысты з'яўляюцца адкрытымі ворагамі, і ад іх нельга чакаць асаблівай павагі, міласэрнасці. Горшыя за іх з-за сваёй затоенасці, скрытнасці, непрадказальнасці дзеянняў паліцаі, якія не часова, а ўжо назаўсёды сталі чужымі для аднавяскоўцаў і якім ніколі не давяралі ворагі. Такім чынам, чужых у аповесці "Знак бяды" можна ўмоўна падзяліць на дзве катэгорыі: чужыя, якія адначасова з'яўляюцца ворагамі-захопнікамі, і былыя свае людзі, якія з-за здрады і прадажнасці сталі чужымі для свайго народа. Аўтар сцвярджае, што свае "чужыя" больш страшныя за адкрытага ворага, яны здольны служыць любому злу, якое знаходзіцца пры ўладзе. Вайна — тая крытычная сітуацыя ў жыцці герояў твора, калі выяўляецца іх сапраўдная сутнасць: сутнасць чалавечая або звярыная, дзікунская. На жаль, праблема сваіх — "чужых" застаецца актуальнай і для нашага часу.
" - В случае, если эти сеньоры пожелают узнать, кто таков этот удалец,
который нагнал на них такого страху, то скажите, ваша милость, что это Дон
Кихот Ламанчский, про прозванию Рыцарь Печального Образа.
Когда же бакалавр удалился, Дон Кихот спросил Санчо, что ему вздумалось
вдруг, ни с того ни с сего, назвать его Рыцарем Печального Образа.
- Сейчас вам скажу, - отвечал Санчо. - Потому я вам дал это название,
что когда я взглянул на вас при свете факела, который увез с собой этот
горемыка, то у вас был такой жалкий вид, какого я что-то ни у кого не
замечал. Верно, вас утомило сражение, а может, это оттого, что вам выбили
коренные и передние зубы.
- Не в этом дело, - возразил Дон Кихот. - По-видимому, тот ученый муж,
коему вменено в обязанность написать историю моих деяний, почел за нужное,
чтобы я выбрал себе какое-нибудь прозвище, ибо так поступали все прежние
рыцари: один именовался Рыцарем Пламенного Меча, другой - Рыцарем Единорога,
кто - Рыцарем Дев, кто - Рыцарем Птицы Феникс, кто - Рыцарем Грифа, кто -
Рыцарем Смерти, и под этими именами и прозвищами они и пользуются
известностью во всем подлунном мире. Вот я и думаю, что именно он, этот
ученый муж, внушил тебе мысль как-нибудь меня назвать и подсказал самое
название: Рыцарь Печального Образа, и так я и буду именоваться впредь. А для
того, чтобы это прозвище ко мне привилось, я при первом удобном случае велю
нарисовать на моем щите какое-нибудь весьма печальное лицо. "