Диалектные слова — это слова, употребляемые только жителями той или иной местности. Например, в русских народных говорах существуют слова «барка» (льдина) , «браный» (вытканный узорами, узорчатый) , «девъё» (девушки) , «зыбка» (подвесная колыбель) , «мряка» (сырая, тёмная погода с моросящим дождём) . Речь жителей той или иной местности называют диалектом.
Многие диалектные слова имеют в литературном языке пинонимы с другими корнями: коржавый — хилый, слабый; креятъ — выздоравливать, поправляться; крышенъ — шершень; купырь — дягелъ (травянистое растение, произрастающее по лесам, кустарникам; употребляется в качестве корма для скота) ; курчи — кудри; лалакать — болтать; ламша — пятно. Но есть и такие слова, которые синонимов не имеют, поскольку называют предметы, явления и производственные процессы, характерные для жизни населения какой-то конкретной местности. Например: «золить» — кипятить с золой или заливать кипятком с золой (бельё, пряжу и т. п.) ; «одонье» — скирд необмолоченной ржи или пшеницы размером в 15—20 копен, сложенный особым для длительного хранения под открытым небом; «окорять» — снимать кору с деревьев (при добыче смолы и под.) ; «острамок» — небольшой остаток от стога сена, который можно увезти за один раза на одном возу; «пагольник» — верхняя часть чулка, носка или сапога, прикрывающая голень (носится также и без нижней части) . Эти и подобные слова называют этнографизмами.
Значения некоторых диалектных слов отличаются от значений таких же слов литературного языка. Например, в некоторых районах Рязанской области знакомые нам слова имеют следующие значения: «несудимый» — очень сильный, превышающий обычную меру; «ночёвка» — широкая деревянная посуда в виде корыта, в которой валяют тесто и просеивают муку; «няня» — старшая сестра; «обед» — завтрак; «овчарка» — женщина, ухаживающая на ферме за овцами; «одуматься» — подумать; «осечка» — обрезок, кусок мыла; «особь» (наречие) — отдельно, особо.
Диалектные слова не входят в литературный язык, однако некоторые из них используются в художественных произведениях для передачи особенностей речи жителей определённой местности, создания местного колорита. Например:
— Тётя Еня, а что такое «толы» ? — Я спросила сразу, выпалила, не задумываясь, что, может, это что неприличное. Как вспомнила, так и спросила. И, уже отговорив, начала краснеть, почувствовала, как наливается горячим лицо.
— Ха! Толы — это по-здешнему глаза! — радостно заорал Энгелька. — Зенки, гляделки!
Тётя Еня даже со словами собраться не успела, как он влез, первый раз за вечер рот раскрыл. Обрадовался, что знает про здешнее. И тётя Еня подтвердила:
— Ну да. Глаза так у нас называют — толы. Но это всё же по-грубому. Грубо так-то. Нехорошо (Т. Поликарпова) .
Диалектные слова, использованные в художественных произведениях, называют диалектизмами. Некоторые диалектные слова могут быть приведены в словарях с пометкой «обл. » — областное: баять (обл. ) — говорить.
У свеце чалавек не адзінокі, яго акружаць іншыя людзі. Ёсць бацькі, якія аб ім клапоцяцца, сваякі, браты і сёстры. А яшчэ ў чалавека ёсць сябры. І як выдатна, калі яны сапраўдныя! Каго ж можна назваць сапраўдным сябрам? Я лічу, што гэта чалавек, які заўсёды гатовы прыйсці табе на дапамогу, выручыць з любой бяды. Нездарма народная мудрасць абвяшчае: “Сябар пазнаецца ў бядзе”. Але я лічу, што сябар пазнаецца яшчэ і ў радасці. Сапраўдны сябар можа шчыра парадавацца тваім поспехам, дасягненням. Ён ніколі не будзе зайздросціць, бо зайздрасць – гэта вельмі дрэннае якасць характару. Зайздрасць не толькі разбурае самога чалавека, але і робіць балюча людзям, якія яго атачаюць. Я перакананы, што сапраўдная сяброўства можа быць толькі паміж роўнымі людзьмі. Гэта зусім не азначае, што ў іх павінна быць аднолькавая колькасць матэрыяльных даброт. Я кажу аб тым, што ў сяброўстве няма месца суперніцтва. Сапраўдны сябар заўседы паважае тваё меркаванне. Вядома ж, ён не павінен падзяляць усе твае погляды, бо кожны чалавек мае права на ўласны пункт гледжання. Мне здаецца, што сапраўдны сябар гэта той, хто можа адкрыта паказаць на твае недахопы, дапамагчы ад іх пазбавіцца. Сапраўдных сяброў не бывае шмат. Народная мудрасць гаворыць: “Няма сябра – шукай, а знайшоў – беражы”. Здараецца так, што за ўсе жыццё чалавек не знаходзіць сапраўдных сяброў. Я думаю, што вінаваты ён сам. Сябраваць трэба вучыцца з самага дзяцінства. Сяброўства – бясцэнная рэч на зямлі, яе нельга купіць, яе можна зарабіць сіламі сваей душы. Мая жыцце толькі пачынаецца. У мяне, вядома ж, ёсць знаемыя, з якімі я маю зносіны, але сапраўдны сябар ўсяго адзін. Яго клічуць Ілля. На жаль, ён пераехаў жыць у іншы горад, як гэта часта здараецца ў сем’ях вайскоўцаў. Але хоць мы далёка адзін ад аднаго, мы працягваем размаўляць. Бо для сапраўднага сяброўства няма межаў часу і прасторы, яно жыве ў нашым серцы.Каб не было сапраўднага сяброўства, то ва ўсім свеце панавалі пагром і вайна. Але сапраўднае сяброўства ў цяперашні час рэдкая з’ява. Можна здавацца лепшым сябрам, але не быць ім. Сапраўднае сяброўства – гэта, перш за ўсе, упэўненасць у тым, што чалавек, якога ты лічыш сваім сябрам, не пакіне і не здрадзіць ў цяжкую хвіліну, будзе трымаць у таямніцы тое, што ты яму сказаў. Вось гэта самае галоўнае ў сапраўдным сяброўстве для мяне! Сапраўдны сябар ніколі не параіць нічога дрэннага, і будзе старацца зрабіць усе, каб табе было лепей. Так, на зямлі заўсёды знойдзецца той, каго можна будзе назваць сапраўдным сябрам. На ўсей працягласці твайго жыцця вы разам будзеце пераадольваць цяжкія перашкоды на вашым шляху, будзеце ўсе рабіць разам. Сапраўдны сябар – гэта назаўсёды, каб ні здарылася! Нават калі вас разлучыць лёс, то на сэрцы застануцца прыемныя ўспаміны аб гэтым чалавеку!
У свеце чалавек не адзінокі, яго акружаць іншыя людзі. Ёсць бацькі, якія аб ім клапоцяцца, сваякі, браты і сёстры. А яшчэ ў чалавека ёсць сябры. І як выдатна, калі яны сапраўдныя! Каго ж можна назваць сапраўдным сябрам? Я лічу, што гэта чалавек, які заўсёды гатовы прыйсці табе на дапамогу, выручыць з любой бяды. Нездарма народная мудрасць абвяшчае: “Сябар пазнаецца ў бядзе”. Але я лічу, што сябар пазнаецца яшчэ і ў радасці. Сапраўдны сябар можа шчыра парадавацца тваім поспехам, дасягненням. Ён ніколі не будзе зайздросціць, бо зайздрасць – гэта вельмі дрэннае якасць характару. Зайздрасць не толькі разбурае самога чалавека, але і робіць балюча людзям, якія яго атачаюць. Я перакананы, што сапраўдная сяброўства можа быць толькі паміж роўнымі людзьмі. Гэта зусім не азначае, што ў іх павінна быць аднолькавая колькасць матэрыяльных даброт. Я кажу аб тым, што ў сяброўстве няма месца суперніцтва. Сапраўдны сябар заўседы паважае тваё меркаванне. Вядома ж, ён не павінен падзяляць усе твае погляды, бо кожны чалавек мае права на ўласны пункт гледжання. Мне здаецца, што сапраўдны сябар гэта той, хто можа адкрыта паказаць на твае недахопы, дапамагчы ад іх пазбавіцца. Сапраўдных сяброў не бывае шмат. Народная мудрасць гаворыць: “Няма сябра – шукай, а знайшоў – беражы”. Здараецца так, што за ўсе жыццё чалавек не знаходзіць сапраўдных сяброў. Я думаю, што вінаваты ён сам. Сябраваць трэба вучыцца з самага дзяцінства. Сяброўства – бясцэнная рэч на зямлі, яе нельга купіць, яе можна зарабіць сіламі сваей душы. Мая жыцце толькі пачынаецца. У мяне, вядома ж, ёсць знаемыя, з якімі я маю зносіны, але сапраўдны сябар ўсяго адзін. Яго клічуць Ілля. На жаль, ён пераехаў жыць у іншы горад, як гэта часта здараецца ў сем’ях вайскоўцаў. Але хоць мы далёка адзін ад аднаго, мы працягваем размаўляць. Бо для сапраўднага сяброўства няма межаў часу і прасторы, яно жыве ў нашым серцы.Каб не было сапраўднага сяброўства, то ва ўсім свеце панавалі пагром і вайна. Але сапраўднае сяброўства ў цяперашні час рэдкая з’ява. Можна здавацца лепшым сябрам, але не быць ім. Сапраўднае сяброўства – гэта, перш за ўсе, упэўненасць у тым, што чалавек, якога ты лічыш сваім сябрам, не пакіне і не здрадзіць ў цяжкую хвіліну, будзе трымаць у таямніцы тое, што ты яму сказаў. Вось гэта самае галоўнае ў сапраўдным сяброўстве для мяне! Сапраўдны сябар ніколі не параіць нічога дрэннага, і будзе старацца зрабіць усе, каб табе было лепей. Так, на зямлі заўсёды знойдзецца той, каго можна будзе назваць сапраўдным сябрам. На ўсей працягласці твайго жыцця вы разам будзеце пераадольваць цяжкія перашкоды на вашым шляху, будзеце ўсе рабіць разам. Сапраўдны сябар – гэта назаўсёды, каб ні здарылася! Нават калі вас разлучыць лёс, то на сэрцы застануцца прыемныя ўспаміны аб гэтым чалавеку!
Многие диалектные слова имеют в литературном языке пинонимы с другими корнями: коржавый — хилый, слабый; креятъ — выздоравливать, поправляться; крышенъ — шершень; купырь — дягелъ (травянистое растение, произрастающее по лесам, кустарникам; употребляется в качестве корма для скота) ; курчи — кудри; лалакать — болтать; ламша — пятно. Но есть и такие слова, которые синонимов не имеют, поскольку называют предметы, явления и производственные процессы, характерные для жизни населения какой-то конкретной местности. Например: «золить» — кипятить с золой или заливать кипятком с золой (бельё, пряжу и т. п.) ; «одонье» — скирд необмолоченной ржи или пшеницы размером в 15—20 копен, сложенный особым для длительного хранения под открытым небом; «окорять» — снимать кору с деревьев (при добыче смолы и под.) ; «острамок» — небольшой остаток от стога сена, который можно увезти за один раза на одном возу; «пагольник» — верхняя часть чулка, носка или сапога, прикрывающая голень (носится также и без нижней части) . Эти и подобные слова называют этнографизмами.
Значения некоторых диалектных слов отличаются от значений таких же слов литературного языка. Например, в некоторых районах Рязанской области знакомые нам слова имеют следующие значения: «несудимый» — очень сильный, превышающий обычную меру; «ночёвка» — широкая деревянная посуда в виде корыта, в которой валяют тесто и просеивают муку; «няня» — старшая сестра; «обед» — завтрак; «овчарка» — женщина, ухаживающая на ферме за овцами; «одуматься» — подумать; «осечка» — обрезок, кусок мыла; «особь» (наречие) — отдельно, особо.
Диалектные слова не входят в литературный язык, однако некоторые из них используются в художественных произведениях для передачи особенностей речи жителей определённой местности, создания местного колорита. Например:
— Тётя Еня, а что такое «толы» ? — Я спросила сразу, выпалила, не задумываясь, что, может, это что неприличное. Как вспомнила, так и
спросила. И, уже отговорив, начала краснеть, почувствовала, как наливается горячим лицо.
— Ха! Толы — это по-здешнему глаза! — радостно заорал Энгелька.
— Зенки, гляделки!
Тётя Еня даже со словами собраться не успела, как он влез, первый раз за вечер рот раскрыл. Обрадовался, что знает про здешнее. И тётя Еня подтвердила:
— Ну да. Глаза так у нас называют — толы. Но это всё же по-грубому. Грубо так-то. Нехорошо (Т. Поликарпова) .
Диалектные слова, использованные в художественных произведениях, называют диалектизмами. Некоторые диалектные слова могут быть приведены в словарях с пометкой «обл. » — областное: баять (обл. ) — говорить.