-тапсырма. Мәтінді оқы. Мәтінге тақырып қой. Түсінгеніңді айт.
Абай қазақтың жазба әдебиетінің негізін қалады. Ол қазақтың дәстүрлі
өлең жүйесін мағыналық жағынан да, түр жағынан да байытты. Абай қазан
өлеңіне жиырмаға жуық жаңа өлшем енгізді.
Абаймен тоғыз жасымда кездестім. Ол кезде қазақ мектебіне оқуға
түсіп, қазақ тілін енді-енді үйрене бастаған едім. Мұғаліміміз – күлшара
Касымова Абайдың «Қыс» деп аталатын өлеңін үйден жаттап келуге тап-
сырма берді.
Есілдің жағасындағы кішкене қазақ ауылы қарлы боранның астында
қалған. Сол жылы қыс сұмдық қатал болды. Біз бұрынғы дәрігерлік пункттің
бір бөлмесін паналап отырғанбыз. Терезені жел ұрғылайды. Кішкене
қаңылтыр пештің іші гу-гу етеді. Жетілін шамның сығырайған жарығының
астына алба-жұлба оқулығымды қойып, күбірлеп Абайдың өлеңіноқып мен
жатырмын.
Ақ киімді, денелі, ақ сақалды.
Соңыр, мылқау, танымас тірі жанды.
Үсті-басы - ақ қырау, түсі суық,
Басқан жері сықырлап келіп қалды.
Мен Абайдың өлеңін оқысам, анам кішкене қарындасыма әлдилеп не-
місше өлең айтады. Шешемнің айтып отырғаны – кейін білдім, Гетенің
«Даланың раушан гүлі» атты өлеңі екен. Сөйтіп, менің санама Гете мен Абай
бейнелері қатар еніпті.
А
Составьте план по тексту.
Ауыз әдебиетінің бағы заманнан ескірмей ұрпақтан–ұрпаққа ауысып отырған күрделі де мол бір саласы — батырлар жыры. Бұл жырларды жыршы–жыраулар ғасырлар бойы қобызға немесе домбырыға қосып, белгілі бір әнмен айтып, ауыздан-ауызға таратып келген. Қазақ батырлар жырындағы басты қаһарман елін сүйген батыр, ал оның басты мақсат-мұраты — халқын, Отанын басқыншы жаудан қорғау. Батырлар жырының көпшілігінде халықтың түбегейлі мұң-мүдесі көкселеді. Батырдың халыққа қамқоршы болу арманы, сол жолдағы іс-әрекеті жырлануы арқылы оның өз-үй ішіне, өз руына деген сүйіспеншілігі, де айқындалады. Батырлар жырларынан ерте замандағы баласы жоқ қарттың, бастаушысы жоқ елдің басқадан жәбір-жапа көретіні де танылады. Басқыншылардан қорғайтын батыр жайлы жырлар ел қиялында осындай зарығу, торығу тұсында туады. Мұндай батырды халық қартайған ата-ананың амандығы үшін қажет деп біліп, оның көршілес рулармен де күш біріктіруін көздейді. "Алпамыс батыр”, "Қобыланды батыр”, "Ер Тарғын”, "Қамбар батыр” сықылды қазақ батырлар жырларында қалмақ, моңғол басқыншыларының шабуылы баяндалып, қазақ батырларының сол күрестегі ерлігі жырланады. Олардың отаншылдығы мен адалдығы, уәдеге беріктігі зұлымдық пен қиянатқа қарсы қойылады.
Қазақтың батырлар жырының қайсы-сын алсақ та бәрінде де ел бірлігі мен Отан қорғау мәселесі бірінші кезекте тұрады. Батырлардың ойы мен арманы, ел мұны халық тағдырымен ұштасып жатыр.