Салт айтысының ескі түрі қыз бен жігіт айтысында негізгі тақырып – жастық көңіл күйі мен өнер сынасу болса, ақындар айтысында өнер салыстыру, сөз сынасудың үстіне әр ақын өз руын дәріптей жырлаушылық келіп қосылғанын көреміз. Әсіресе бұл XIX ғ. етегін кеңірек жайған. Осы дәуірде өмір сүрген атақты ақындар: Шөже, Балта, Орынбай, Кемпірбай, Тезекбай, Сүйінбай, Түбек, Омарқұл, Тәбия, Мұрат, Сүгір, Жаскілең, Бала Омар, Біржан, Сара, т.б. түрлі тақырыпта шығарған қысқа өлеңдерімен қатар, айтысқа түсіп, сан алуан сөз тартыстарын бастарынан кешірген және тарихта көпшілігінің аттары осы айтыс арқылы сақталған. Айтыс жанры қазақ ауыз әдебиетінде саны жағынан да, сапасы жағынан да айрықша орын алады.
- Тату болса, ағайын жақын, Ақылшы болса, апайың жақын. Бауырмал болса, інің жақын, Инабатты болса, келінің жақын. Алдыңа тартқан адал асын, Қимас жақын - қарындасың. Сыбайлас болса, нағашың жақын, Адал болса, досың жақын. Еркелейтін немерең жақын, Өз ұрпағың - шөберең жақын. Жан серігің жас кезіңнен, Бәрінен де әйелің жақын...
Алтын ұяң - отаның қымбат, Құт берекең - атаң қымбат, Мейірімді анаң қымбат, Асқар тауың - әкең қымбат, Туып өскен елің қымбат, Кіндік кескен жерің қымбат, Ұят пен ар қымбат, Өзің сүйген жар қымбат...
Арадан шыққан жау қиын, Таусылмайтын дау қиын, Шанышқылаған сөз қиын, Дәл осындай жағдайда Пана болмас өз үйің. Жазылмаса дерт қиын, Іске аспаған серт қиын, Ақылыңнан адасып, Өзің түскен өрт қиын, Тентек болса ер қиын, Не істеріңді біле алмай, Ашиды сонда бас, миың. Қаз дауысты Қазыбек би
Была радостная весна.Мы с дедушкой шли по берегу озера ,когда стая гусей с гоготанием ,поднявшись вверх пронеслась над нашими головами. --Дедушка ,почему наши домашние гуси не могут взлететь так высоко ввысь? Дедушка медленно посмотрев на мое лицо ,устремил взгляд на пролетающих в небе гусей. Дитя мое,когда то наши гуси тоже так летали.Они существовали сами по себе.С недавнего времени люди их приручили к рукам,и не стали выпускать их со двора.Ребра у них стали толще,сердце заплыло жиром.Если потеряешь своего труда, то ввысь высоко уже не можешь взлететь -В действительности ведь ,так!
Салт айтысының ескі түрі қыз бен жігіт айтысында негізгі тақырып – жастық көңіл күйі мен өнер сынасу болса, ақындар айтысында өнер салыстыру, сөз сынасудың үстіне әр ақын өз руын дәріптей жырлаушылық келіп қосылғанын көреміз. Әсіресе бұл XIX ғ. етегін кеңірек жайған. Осы дәуірде өмір сүрген атақты ақындар: Шөже, Балта, Орынбай, Кемпірбай, Тезекбай, Сүйінбай, Түбек, Омарқұл, Тәбия, Мұрат, Сүгір, Жаскілең, Бала Омар, Біржан, Сара, т.б. түрлі тақырыпта шығарған қысқа өлеңдерімен қатар, айтысқа түсіп, сан алуан сөз тартыстарын бастарынан кешірген және тарихта көпшілігінің аттары осы айтыс арқылы сақталған. Айтыс жанры қазақ ауыз әдебиетінде саны жағынан да, сапасы жағынан да айрықша орын алады.