с казахским
Күлтегін жазуы —ежелгі түркі жазба ескерткіші. Моңғолиядағы Орхон
өзені бойының жанынан орнатылған. Ескерткіштің биіктігі 3,15 м., ені 1,34,
қалыңдығы 0,41 м. Тас бағана бес бұрышты, қырларында айдаһардың суреттері мен
қаған таңбалары бейнеленген. Күлтегін ескерткіші туралы алғашқы мәліметтер 19
ғасырдағы батыс зерттеушілерінің еңбектерінде жариялана бастады. Екі
құлпытастағы құпия жазуларды түркітанушылар көпке дейін оқи алмай келді.
1893 жылы 25 қарашада Дания ғалымы В.Томсен Орхон жазба жәдігерлерін
оқудың кілтін тапты. Содан кейін орыс академигі В.В.Радлов мәтінді зерттеді. Осы
зерттеулерден кейін құлпытастарға қашалған жазулар Күлтегін батырдың ерлік
істері туралы қаhармандық дастан екендігі белгілі болды. Радлов , С.Е.Малов, қазақ
ғалымдары С.Аманжолов, Ғ.Айдаров, Қ.Өмірәлиев, т.б. түркітанушылар Орхон
жазба жәдігерлерінің түркі тіліндегі мәтінін оқып, оны тілдік, әдеби, тарихи
тұрғыдан зерттеді. Күлтегін ескерткішінің бірі ғылымда «кіші жазу», ал екіншісі
«үлкен жазу» деп аталып кеткен. Бұлар түркі елінің даңқты әскери қолбасшысы
Күлтегіннің жауынгерлік жорықтарын бейнелеген. «Күлтегін батыр жайындағы бұл
екі дастанның да авторы аса дарынды ақыны, көрнекті қоғам қайраткері Иоллығ
тегін . «Күлтегін» жырының үлкен жазуы көлемі жағынан 428 өлең жолынан
тұрады. Бұл жыр алты оқиғадан құралған.
«Ер есімі- ел есінде» дегендей, бұл ескерткіштің көшірмесі Нұр-Сұлтан
қаласындағы Гумилев атындағы университетінің алаңында орнатылған.
1. Мәтіннің стилі мен жанрын анықтап, себебін дәлелдеңіз.
2. Мәтінде қарамен жазылған сөздерге синоним сөздерін табыңыз.
3. Мәтіндегі мақал-мәтелдерді автор қандай мақсатта қолданған?
4. Қазақ жазуының даму тарихы туралы пікіріңді білдір.
Тіл – халықтың ең басты қазынасы. «Үштұғырлы тіл» туралы жобаны Елбасы Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқы ассамблеясының XII құрылтайында жария етіп, бұл мәдени жобаны кезең-кезеңмен іске асыруды ұсынды. Бұл қазақ, орыс және ағылшын халықтарына үш тілді бірдей пайдаланатын жоғары білімді мемлекет ретінде таныту болып табылады. Атап айтатын болсақ, қазақ тілін дамыту керек, яғни қазақ, орыс, ағылшын тілдерін жетік меңгерген ұрпақ қалыптастырып, бәсекеге қабілетті болу мақсатында мемлекетіміз аямай қаржы бөліп, түрлі іс-шаралар ұйымдастырып келеді.
8 сәуірде Өскемен қаласының мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің ұйымдастыруымен қазақ, ағылшын, орыс тілдерін жетік меңгерген жастар арасында «Тіл шебері» атты қалалық сайыс өткізілді. Сайысқа ШҚМТУ, ШҚМУ, ҚАЕУ, ШҚАУ және Шығыс Қазақстан Гуманитарлық колледж студенттері қатысты. Сайысқа қатысушылар өз білімдері мен өнерлерін ортаға салды.
Сайыстың мақсаты – қазақ, ағылшын, орыс тілдерін жетік меңгерген қабілетті жастарға қолдау көрсету, мемлекеттік тілдің қолдану мәртебесін арттыру, іскерлік және халықаралық қарым-қатынас құралы ретіндегі тілдерді жастардың меңгеру деңгейін анықтау, «тілдердің үштұғырлығы» мәдени жобасы мен көптілділікті насихаттау, қазақстандық рухани бірлікті нығайту.
Біздің университет атынан магистрант Злобин Бақыт Николаевич, тау-кен металлургия факультетінің 10-ЦМК-1 тобының 3-курс студенті Нәбиева Әйгерім Әлібекқызы, сәулет-құрылыс факультетінің 11-АРК-1 тобының 2-курс студенті Үркембаева Бақытгүл қатысты.
Сайыс талаптары бойынша қатысушылар төрт тур бойынша бақ сынасты. «Ұлттаным» тапсырмалары бойынша сайыскерлер қазақ елі тарихы мен ұлы тұлғалар жөніндегі сұрақтарға қазақ тілінде жауап берсе, «Мәдениеттаным» тапсырмалары бойынша қазақ халқының салт-дәстүрі, ділі мен тілі жөніндегі сұрақтарға орыс тілінде жауап берді. Ал «Елтаным», «Өнертаным» турларында қазақ елі, оның аймақтары жөнінде ағылшын тіліндегі тапсырмаларды орындап, сайыскерлер өздерінің тапқырлықтарын, ой-өрістерінің кеңдігін, өнерлі екендіктерін көрсете білді. Сонымен қатар қойылған сұрақтарға дәл, нақты жауап бере білді.
Бұл сайысқа студенттерді дайындауда қазақ, орыс тілдері және ісқағаздарын жүргізу кафедрасының ұжымы аямай тер төкті. Соның нәтижесінде біздің университет тағы да алға шықты. Әділқазылар алқасының шешімі бойынша төмендегідей жүлделі орындар анықталды. Бас жүлдені ШҚМТУ магистранты Злобин Бақыт, І орынды ҚАЕУ, ІІ орынды ШҚМУ, ІІІ орынды ШҚАУ иеленді.
Сайыс соңында қатысушыларға үш тілді меңгерудегі жетістіктері үшін бағалы сыйлықтар мен мақтау қағаздары, алғыс хаттар таратылды.
Жануарлардағы симбиозға мысал – шаян мен актинияның бірігіп тіршілік етуі жатады. Актиния шаянның арқасына бекініп оны атпа жасушаларының көмегімен қорғайды, ал актиния шаяннан қалған тамақ қалдықтарымен қоректенеді және оны қозғалыс құралы ретінде пайдаланады.
Объяснение:
Өсімдіктердің арасындағы симбиозға жақсы мысал – қыналар. Қыналар, балдырлар мен саңырауқұлақтар - селбесіп тіршілік етуі нәтижесінде түзіледі.