Балуан / Палуан - күрес өнерін жетік меңгерген алып күш иесі.
Көне Иранда палуан (палван, пехлеван) деп ақсүйек әскерилерді атаған, бұл сөз көне түркі тіліндегі «алып» сөзімен мағыналас. Шығыс елдерінде орта ғасырларда балуандар соғыс кезінде басы металдан кұйылған ауыр шоқпар күрзімен қаруланып, әскери қосындардың «күрзішілер» бөліктерін құраған. Күрес өнерімен айналысатын, ас-тойларда сайысқа түсетін зор күш иесін қазақтар «балуан» деп атайды.
Балуандықпен айналысатын адам ұлттық күрестің айла-тәсілдерін жетік меңгеріп, күшін жетілдіру үшін ауыр салмақты заттарды көтеріп жаттыққан. Балуандар күрес сайыстарына өз руларының атынан шығып, руының намысы үшін күрескен. Жеңістерге жетіп, елінің атын шығарған балуандардың есімі бүкіл халыққатанымал болып, ел құрметіне бөленген. Балуандар базар, жәрмеңкелерде, ойын алаңдарында жұрт алдында ауыр заттарды, кірдің тастарын көтеріп те өнер көрсеткен [1].
Күш-қайратымен, күрестердегі жеңістерімен есімі бүкіл қазақ қауымына танымал болған, Балуан Шолақ атанып кеткен әнші-композитор Нұрмағамбет Баймырзаұлы (1864-1916), Иманжүсіп Құтпанұлы, XIX ғ.-дың аяғы мен XX ғ.-дың басында өткізілген әлемдік додаларда кәсіби классикалық күрес жарыстарына қатысып, әлем чемпионы атанған, есімі әлемге әйгілі болған Қажымұқан Мұңайтпасұлы (1871-1948) бар қазақ ардақтаған нар тұлғалы азаматтар.
Балуандық өнермен Абайдың әкесі Құнанбай, ата- бабалары Өскенбай мен Ырғызбай да айналысқан. Әсіресе, Ырғызбай талай ноқталы және қоңыраулы дейтін балуандарды жеңіп, үлкен атақ-даңққа ие болған екен. Балуандардың бір-бірімен күреске шығуын халық балуанға түсті десе, қарсыласын жығып, өз қауымының атын шығарып жүрген балуандарды «түйе балуан» деп атаған. Сонымен қатар күші мен әдіс-амалы айырықша асқан жеңілуді білмейтін балуанды күресетін ортаға ноқталап әкелетін болған. Бұл үрдіс бір жағынан қарсыласының мысын басу үшін қолданылатын психологиялық тәсіл болса, екінші жағынан балуанның асқан жеңімпаз ретіндегі мәртебесін айғақтайтын символдық рөл атқарған
Наурызым қорығы - республиканың солтүстiгiнiң бас және бiртума табиғи кереметтерiнiң бiрi. Қарағай ормандардың ғажайып сұлулығы еліктіреді, бірде күн шуағына батып күмістей жылтыраған ағаштар, бірде оларды күңгірт басып қараңғы түнге айналады. Бұзылмаған жайлауды көктемде көкжиекке дейін таңғажайып гүлденген кілем басады, ал мамыр айында оның бетінде Шренк лалагүлдері пайда болады. Алыс емес жерде меруерт, жиірек үлкен және шағын көлдердің күміс айналары жарқылдайды. Ғалымдар тілімен айтқанда: жайлаулы Қазақстанның табиғат кешендерінің эталоны. Немесе: орман, жайлау және су-батпақ ландшафтарының бірегей үйлесімі. Қорық Торғай қойнауының бір бөлігін алып жатыр, үш орман массивтері бар — Қазақстан жазығында ең оңтүстіктік Наурызым, Тірсек және Сыпсынағаш қарағай ормандары, көлдер тізбегі (ең ірі Ақсуат және Сарымойын) және оған тиесілі құрғақ жайлау. Наурызым мемлекеттік табиғи қорығы – Қазақстандағы ең көнелердің бірі, 1931 жылы ұйымдастырылды. Жалпы көлемі - 191 381 га, оның ішінде орман басқан көлемі - 5 772 га, су басқан көлемі - 22 354 га. Наурызым территориясында жыртқыш жануарлардың 44 түрі, өсімдіктердің 687 түрі, құстардың 280 түрі мекендейді. Сирек кездесетін құстардың 44 түрі бар: 36 түрі Қазақстанның, 23 түрі Халықаралық Қызыл кітабқа енгізілген. Қызыл кітапқа енгізілген ең маңызды түрлері тырна, сұр тырна, дуадақ, безгелдек, ақсұңқар, дала бүркіті болып табылады. Өсімдік әлемінен Қазақстанның Қызыл кітабына 5 түрі кіреді: қырғыз аққайыны, жалпақ жапырақты шықшылдақ, муғалжар кекіребасы, Шренк лалагүлі, қатаң жапырақты ши аяқ. Ерекше қорғауды талап ететіндердің барлығы флораның 125 түрі немесе 18%-ы (Иващенко, 1982).. Наурызым қорығының эмблемасы – аққу. Алайда қорықтың символы бүркіт де бола алар еді – мұнда олардың 30 жұбы мекен етеді. Қордың ең әсем аңдары, Наурызым орманының көркі – еліктер. Қордың қарағайлы ормандарын ескіден қалған деп санауға болады, себебі олар үшінші немесе төртінші кезеңнің басынан бастап аз өзгерген қалпында қалған. Ерекше түрі аққайындар – қырғыз – Солтүстік Қазақстан эндемикі. Ол территорияның шағын ғана бөлігінде өсіп, әлемнің ешбір жерінде кездеспейді. Қорықтың бірегейлігі – оның су-батпақтық жерлері құстардың ең мықты миграциялық маршруттарында орналасқандығы және көші-қон құстардың патшалығы болып табылатындығы. Жүздеген мың арктика қаздары, үйректері, тырналары, балшықшылары және өзге де құстаркөктемде және әсіресе күзде көлге ұшып келеді. Олардың арасында көптеген жайылып бара жатқан түрлері бар. Міне осыған орай, тоғыз жыл бойы жыртқыш құстар бойынша маман, орнитолог Тодд Катцнер келеді. Тодд Питсбургте, Пенсильвания штаты, АҚШ-та өмір сүреді, танымал орнитологиялық орталық AVIARY бағдарламасының директоры болып жұмыс істейді, көптеген мемлекеттерде болды, және Наурызымда жыртқыш құстардың тығыздығы әлемдегі ең жоғары екендігіне сенімді. Тодд бүркіттерді зерттейді, барлық ұяларын бес бармақтай біледі, әрбір құспен жеке таныс секілді, қорықтың өз адамына айналды. Өз зерттеулерінің нәтижелерін, бүркіт фотосуреттерін ғылыми журналдарда жариялайды және Қостанайға ұшып келу үшін маусымның басталуын асыға күтеді.. Жалпы Наурызым қорығы – тұрақты зерттеулер жүргізілетіндердің бірі. Көптеген жылдар бойы ол ММУ ғалымдары мен студенттерінің дала базасының қызметін атқарған еді, мұнда орнитология мен экология облысының классикалық жұмыстары жүргізілді. Наурызым қорығы А.Н. Формозов, А.Г. Воронов, A.M. Чельцов-Бебутов, И.А. Крупеников және т.б. сияқты ірі ғалымдар атымен тығыз байланысты. Наурызым қорығы ЮНЕСКО-ның Дүниежүзілік мұра тізіміне енгізілген. Шетел зерттеушілері жағынан қорықтың бірегей табиғатын зерттеуге үлкен қызығушылық көрінуде. Мәдени және табиғи мұраның әрбір объекті бірегей және оның жойылуы орны толмас шығын болып табылады!
Алюминий
Объясне