Мен өткен ғасырдағы ең ауыр қасірет – Ұлы Отан соғысы басталған жылы қасиетті Қаратау баурайында дүниеге келіппін. Бар саналы ғұмырым ұлт ұраны – киелі Ұлытау өңірінде, Жезқазған жерінде өтті. Менің туған жерден жырақ кетіп, осы топырақта өсіп-өнуімнің өзінде соғыс зардабы бар. Өзімнің туған әкем Зейнел және бауырлары Мұса, Шәми, Қалмақан Сүлейменовтер Отан қорғау жолындағы қан майданнан оралмады.
Әкемнің ағасы Мұса 1901 жылы туған, әскер қатарына 1938 жылы шақырылып, бірінші дүниежүзілік соғысы өршіп тұрған тұста Курляндия шайқасына қатысып, 1943 жылы 16 ақпанда Карелья жерінде қаза тапқан. Ал, әкем Зейнел Сүлейменов 1917 жылы туған. Жамбыл облысы, Т.Рысқұлов (бұрынғы Луговой) ауданы, Алғабас аулындағы бастауыш мектеп басшысы болып жүрген жерінен 1942 жылы қазан айында майданға алынады. Ленинград қоршауында болған. КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1942 жылғы 22 желтоқсандағы Жарлығымен «Ленинградты қорғағаны үшін» медалімен наградталған. Әкемнің тетелес інісі Шәми (1918 ж.т) 1941 жылы Жамбыл есеп-статистика техникумында оқып жүрген жерінен қан майданға аттанған. Мәскеуді жау шеңгелінен қорғауға қатысқан. Мәскеу іргесінен жау шебі кері шегінген тұста «Москваны қорғағаны үшін» медалімен наградталыпты.
Біздің дархан далаға Ұлы Жеңістің сүйіншілі хабары жеткенде мен – 4-5 жастағы баламын. Бірақ, біз жанарына мұң ұялап, жүрегіне шер бекінген ананың қасіретін көріп, ерте есейген едік. Жалпы, біздің ұрпақ тылдағы ауыр еңбекпен есейді. Әрине, соғыс салған жараның орнын жазу, оның зардабын ұмыту мүмкін емес. Әсіресе, айналдырған төрт жылда төрт қара қағаз алған біздің әулет үшін ауыр қайғы, батпандай қасірет әкелді сұм соғыс.
Анам – Бақтылы Жұмабекқызы Ұлытау ауданы, Алғабас аулының тумасы еді. Аштық зобалаңында бар жақындарынан айырылып, ағасы және апалы-сіңлілі үш қыз Жамбыл балалар үйінде тәрбиеленеді. 1939 жылы Жамбыл педагогикалық училищесін бітіріп, өмірінің 45 жылын ұстаздыққа арнаған. 1995 жылы 77 жасында дүниеден озды.
Пенде болған соң, арман – серігің. Мен – бір әулеттен қалған жалғыз тұяқпын. «Соғыс болмаса, Сүлейменнің төртеуі төрт рулы ел болып отырар еді ғой. Тым болмаса, төрт әкемнің тура қай жерде жатқанын дәл басып таба алмадым. Бастарына бір белгі қойып, бір уыс топырағын елге алып келер едім» деген арман-қиял мені үнемі мазалап келеді. Бірақ, ешуақытта «жалғызбын» деп жабыққан емеспін. Аллаға шүкірлік қылудан танбадым. Мұсылман баласы үшін басты қағида «Жалғызбын деме, Жаратқанға, жарлымын деме, пайғамбарға шәк келтіргенің» дегенді өмірлік ұстаным етіп келемін.
Аллаға шүкір, жетімнің де жетілер күні бар екен. Жетпістен асқан жасым бар. зайыбым екеуміз үш ұл, бір қыз өсіріп, олардан үш немере сүйіп отырмыз. Зейнеткерлікке шықсам да, кәсіпкерлікпен айналысып, қаланың барлық мәдени-қоғамдық іс-шараларына белсене қатысып жүрген жайымыз бар. Әлі де ел ісінен саяқ кетпей, Қазақстанның гүлденуіне өз үлесімді қосып келемін. Өткен жылы мерейлі 70 жасымды отбасыммен, ағайын-туыс, жора-жолдастарыммен хал-қадырінше атап өттім. Бір қуанарлығы және шүкіршілік қыларлығы – осы өңірдегі ауыл шаруашылығы саласын өркендетуге арнаған 46 жылғы еңбегім лайықты бағасын алып, қала әкімдігі мен қалалық мәслихат, облыстың ауыл шаруашылығы басқармасы мен облыс әкімінің тиісті сый-құрметтерін көріп, Құрмет грамоталарымен марапатталдым. Шүкір!
Мұның барлығы – қанағатшыл сезімнің қазығы. Жоғарыда армандарым мен өкінішімді айтып өттім ғой. Ал, көңіл толып, жаныңды ерекше қанағатқа бөлейтін сүйінішті істерім де бар екен. Оны тындырған керемет ісім дегеннен гөрі, орындалған парызымның бір парасы дегім келеді. Бүгінгі таңда Жамбыл облысы, Байзақ ауданы, Дихан аулындағы бұрынғы Жастар көшесі Отан қорғау жолында шейіт (шаһид) болған ағайынды Сүлейменовтер есімімен аталады. Жыл сайын 9 мамырда осындай игілікті іске мұрындық болған ел азаматтарына алғысымды арнап, Дихан аулына құттықтау жеделхатымды жолдаймын. Бір қолдың саусағының санындай ғана қалған соғыс ардагерлеріне сый-сияпат жолдап тұруды дәстүрге айналдырғам. 9 мамыр күні қай жерде болсам, сондағы Мәңгілік алау басына барып, Даңқ аллеясына гүл шоқтарын қоямын. Бұл – басты парызым. Алайда, мұның өзі соғыс салған жараны жаза алмайды екен.
Сұм соғыстың зардабы мен азабын ең көп тартушылардың бірі – Аналар. Менің анамның да ұзақ жылғы ұстаздық еңбегінің, көл болып төгілген көз жасы мен жүрегін шаншыған қасірет-шерінің өтеуі бір мысқал болса да, өтелгендей. Оңтүстік Қазақстан облысы, Түлкібас аудандық мәслихатының 2003 жылғы 13 шілдедегі №30/2 шешімімен «Қожамберді» аулының бір көшесіне Бақтылы Жұмабекқызының аты берілді. Біздің әулетке соғыс салған жара осылайша жеңілдегендей болды. Ана еңбегінің ақталғанына мен де өзімді шексіз бақытты санаймын.
Сөз соңында саусақпен санарлықтай ғана қалған барлық соғыс ардагерлері мен соғыс зардабын бір кісідей тартып баққан өз тұстастарымды Ұлы Жеңістің 67 жылдығымен құттықтап, біздің ұрпағымыз соғысты көрмесін деген тілегімді айтқым келеді.
морфологиялық сипаттары
морфологиялық құрылымы жағынан етістіктер дара етістіктер мен күрделі етістіктер деп аталатын екі салаға бөлінеді.
дара етісітіктер
дара етістіктер құрылымына қарай түбір етістіктер және жұрнақ арқылы жасалған туынды етістіктер деген екі топқа
жіктеледі. дара етістіктер мысалы: ек, жек, оқы, жаз, кел, аяқта, баста, қолда, арала, , сүйреле, шапқыла, үймеле, кіріс, жуын, айтқыз т. б.
түбір етістіктер
түбір етістіктер деп арнаулы морфологиялық бөлшектері жоқ, демек, қазіргі кезде морфологиялық жағынан түбір және жұрнақ
деп бөлшектеуге болмайтындай етістік формалары аталады. мысалы: аз, ал, айт, алда, арба, ат, ас, аш, ақ, бар, бас, бат, бер, без, бол, бөр, байла, баста, бақырай, де, ез, ер, ес, жет, жала, жыла, же, жел, жебе, жорт, жи, жар, жаз, жүз, жүгір, илан, тасы, тара, тос, тол, тоқы, түс, үр, ұқ, шал, шай,
шаш т. б.
бірақ, өзге түбір сөздер сияқты, етістік түбірі де тарихи отырғандықтан, олардың қатары да бірте-бірте толығып, көбейіп отырған, сол себептен түбір етістіктердің ішінде бұрын ұзақ замандар бойы, туынды сөз есебінде жұмсала-жұмсала келіп, бірте-бірте түбірі мен жұрнағын
ажыратуға болмайтындай болып кеткен сөздер бар. мысалы, жоғарыдағы етістіктердің ішінен: айт (ай+т), алда (ал+да), байла (бау+ла), бақырай (бақ+ырай), жыла (йығ+ла), баста (бас+та), жорт (жоры+т) дегендерді, сондай-ақ тоқта (тоқ+та), тоқыра (тоқ+ыра), болыс (бол+ыс), сөйле (сөз+ле), тула (ту+ла),
шегін (шек+ін), шегер (шек+ер) т. т. тәрізді қазіргі шақта түбір саналып жүрген етістіктерді алсақ, жақша ішінде көрсетілгендей, әуелгі түбір сөздер мен жұрнақтардан кейбіреулері деформаланбай-ақ, кейбіреулері деформаланып бөлшектенбейтін түбірлерге айналып кеткен.
туынды етістіктер
туынды етістіктерге, әдетте, түбірлерден арнаулы жұрнақтар арқылы жасалған етістіктер жатады. туынды етістіктерді тиісті түбірге және жұрнаққа бөлшектеуге болады, бірақ ол туынды тұлға есебінде қолданыла береді. мысалы: ой+ла, той+ла, тер+ле, сүр+ле, ем+де, көз+де, тоқпақ+та, іс+те, сын+а,
мін+е, мол+ай, ес+ей.
есім негізді етістіктер
есім негізді етістіктерге етістіктерден өзге сөз таптарынан жасалатын етістіктер жатады, олар арнаулы жұрнақтар арқылы көбінесе зат есімнен, сын есімнен, үстеулерден, еліктеуіш сөздерден, әредік одағайлардан жасалады.
есімдерден етістік тудыратын жұрнақтар мыналар:
-ла (-ле, -да, -де, -та, -те) жұрнағы;
-лан (-лен, -дан, -ден, -тан, -тен) жұрнағы;
-лас (-лес, -дас, -дес, -тас, -тес) жұрнағы;
-лат (-лет, -дат, -дет) жұрнағы;
-а (-е) жұрнағы;
-ай (-ей,
-й) жұрнағы;
-қар (-ғар, -кер, -гер) жұрнағы;
-ар (-ер, -р) жұрнағы;
-ал (-әл, -ыл, -іл, -л) жұрнағы;
-ық (ік) жұрнағы;
-сы (-сі) және -ымсы (-імсі) жұрнақтары;
-сын (-сін) жұрнағы;
-сыра (-сіре) жұрнағы;
-ра (-ре, -ыра, -іре) жұрнағы;
-ырай (-ірей) жұрнағы;
тек белгілі бір есімдерден, кейбіреулері тек санаулы ғана есімдер мен етістіктерден туынды етістік жасайтын әрі көне, әрі маңдымсыз жұрнақтар бар. оларға мыналар жатады:
-ы, -і (бай-ы, жас-ы, жан-ы, желп-і, кең-і, келк-і, тарп-ы т. б.)
-шы, -ші
-ан, -ен, -ын, -ін, -н
-ырқа, -ірке
-ырқан, -іркен
-ына, -іне
-қа, -ке, -ға, -ге
-ди, -тый, -ти