1,Ақын заманның келбетін, заманның реңін қалай суреттейді? 2. Заманның бұзылу себептерін ақын өлеңдерінен тауып, талдаңдар. 3. «Үш қиян» өлеңі не себептен құнды деп ойлайсыңдар?
1- Ақын өзінің шығармасында заманнын бейнесін жаны күйзеле отырып сипаттайды. Орыс патшасының жүргізіп отырған саясатына қарсы шығар адам қалмай, Асанқайғы сияқты ұлы адамдардың жүріп өткен жерінен айырылғалы тұрғаны оған қатты батты. «Үш қиян» өлеңінде автордың негізгі мақсаты қалайда жерді сақтап қалу.
2- Үш қиянның ара бойынан,
Жеті жұрт кетіп, жол салған.
Жеті жұрттың кеткен жер,
Қайырсыз болған неткен жер?
***
Адыра қалғыр Аштар хан
Әз Жәнібек хан салдырып,
Ақылын кәуірге алдырып,
Айласы құрып, кеткен жер.
***
Мал мен басты есептеп,
Баланың санын алғаны –
Аңғарсаңыз, жігіттер,
Замананы тағы да
Бір қырсықтың шалғаны! –
Деген жолдар арқылы ақын еркін өмір сүрген қазақтың орыс патшалығынан көретін қысымшылығын алдын ала білгендей жырлайды
Кезінде әлемдік даңқы бар, Эрнест Хемингуэйдің «Көрнекті жазушы болу үшін, әрине, таланты, білімі және аздап бақытсыз балалық шағы болуы керек» деп айтқан сөзінің астарында көп мән бар... Ал жазушы Тәжібай Жанаев «қырсықты қырқыншы жылдардың» түлегі, соғыс балалары деп аталатын ұрпақтың өкілі. Қазір бұл ұрпақтың ең жасы, шамамен, 69-да, ең үлкені 85-нен асып барады екен. Еуропа елдерінің көбінде дерлік «Соғыс балалары» атты арнайы статус белгіленген. Бізде әзірге мұндай жайт орын алған жоқ. «Екінші дүниежүзілік соғыс», «Ұлы Отан соғысы» тарих үдесіне кеткенмен, бұл екі ұғым сол сұрапыл соғысты бастан өткергендер үшін өле-өлгенше жадынан кетпек емес: қираған қалалар, ата-анасынан айырылып, жетім қалған балалар... Соңғы мәліметтерге қарағанда, дүниежүзі бойынша, 60 миллионнан астам адам опат болған. Адамзаттың тарихи жады 150–200 жыл бойы сақтайтын оқиғалар болады, ал одан кейін бұлар аңыз не мифке айналады екен. Мұны ғалымдар әлдеқашан дәлелдеген. Демек, бұл әлі ең кемі жүз жыл адамзат жадында жүреді деген сөз.
Еркіндігім. Қасиеттім. Қастерлім. Өзің барда өзегімде жоқ шер мұң! Кеше сенің келбетіңді арман ғып, Боданына бұғауландық басқа елдің. Бабалардың басын тігіп бәйгеге, Аналардың жанарына жас бердің! Уа, Еркіндік, қош келдің! Өзегімді өртке ораған қоғамда, Өз үйіме өзім өгей болам ба?! Алшаң басып жүре алмаса алты алаш Азаттығым! Қадірің де жоқ онда! ...Саған жету қиын болса қаншалық, Сақтап тұру қиынырақ одан да! Алла берген азаттықтың әр сәті- Аманат қой Маған, Саған Оған да! Саясатқа сермей алмай семсерді, Езгі күнге тері қылдым еңсемді! Желтоқсанда жалын атып жастығым, Құрсау болған темір қоғам теңселді! Есте даңқы қыршындардың қалды ма, Сексен алты ерлігім бе-ей, ең соңғы!? Уа, еркіндік, Құның немен өлшеңді!? Уа, еркіндік! Құның немен өлшенді?! Сені көксеп Боздақтарым өлсе өлді! Сенсің менің ең ғажайып өлеңім, Ең шуақты, Ең шырайлы, Ең шерлі! Әр таңыңды сүйіншілеп тұрайын- Құдай берген ғұмырымда өлшеулі!
1- Ақын өзінің шығармасында заманнын бейнесін жаны күйзеле отырып сипаттайды. Орыс патшасының жүргізіп отырған саясатына қарсы шығар адам қалмай, Асанқайғы сияқты ұлы адамдардың жүріп өткен жерінен айырылғалы тұрғаны оған қатты батты. «Үш қиян» өлеңінде автордың негізгі мақсаты қалайда жерді сақтап қалу.
2- Үш қиянның ара бойынан,
Жеті жұрт кетіп, жол салған.
Жеті жұрттың кеткен жер,
Қайырсыз болған неткен жер?
***
Адыра қалғыр Аштар хан
Әз Жәнібек хан салдырып,
Ақылын кәуірге алдырып,
Айласы құрып, кеткен жер.
***
Мал мен басты есептеп,
Баланың санын алғаны –
Аңғарсаңыз, жігіттер,
Замананы тағы да
Бір қырсықтың шалғаны! –
Деген жолдар арқылы ақын еркін өмір сүрген қазақтың орыс патшалығынан көретін қысымшылығын алдын ала білгендей жырлайды
Объяснение: