М
Молодежь
К
Компьютеры-и-электроника
Д
Дом-и-сад
С
Стиль-и-уход-за-собой
П
Праздники-и-традиции
Т
Транспорт
П
Путешествия
С
Семейная-жизнь
Ф
Философия-и-религия
Б
Без категории
М
Мир-работы
Х
Хобби-и-рукоделие
И
Искусство-и-развлечения
В
Взаимоотношения
З
Здоровье
К
Кулинария-и-гостеприимство
Ф
Финансы-и-бизнес
П
Питомцы-и-животные
О
Образование
О
Образование-и-коммуникации
Bakberdi
Bakberdi
25.05.2023 05:46 •  Қазақ тiлi

Түріктердің Ислам дінінің қабылдауымен Түркі өркениетіндегі ғылыми еңбектердің саны арта түсті. Бұл үдеріс бір жағынан түріктердің дүниетанымдарының, салт-дәстүрлерінің Ислам әлемі елдеріне жайылуына жол ашса, енді бір жағынан Ислам дінінің жетістіктері түріктердің арасында да тарай бастады. Осы алыс-берістің кезінде түріктер араб әріптерімен өз тілін сөйлете бастады. Түріктердің Ислам әлеміндегі ықпалының артуына байланысты арабтар мен парсылар үшін түрік тілін үйрену қажеттілігі туды. Өйткені тоғызыншы ғасырдан бастап, түріктердің құрған Ғазнауилер мемлекеті, сосын Селчуктар мемлекеті Ислам әлемінде негізгі күшке айналған еді. Ислам дінін жаңадан қабылдап, Ислам дінінің таралуына жан-тәнімен атсалысып жатқан түрік-мұсылмандарды тану қажеттілігін Қарахандар мемлекетінен шыққан ғұлама Махмут Қашқари өтеді. Оның жазған «Диуанү лұғати әт-түрік» яғни «Түркі тілдері жинағы» еңбегі түріктердің тек қана тілі емес, сонымен қатар салт-санасы, дүниетанымы, жер аттары, ру аттары, қысқасы түріктерге қатысты барлық ақпаратты қамтитын энциклопедия болып саналады. Олай болса бүгінгі тақырыбымыз Махмут Қашқари және оның «Диуани лұғати әт-түрік» еңбегі болып табылады. Махмут Қашқари 1029 жылы Қарахандар мемлекетінде, Ыстық көлдің жағасындағы Барысқан деген қалада туылды. Ұлы тұлғамыздың толық аты-жөні – Махмут ибн-әл-Хусейн ибн-Мухаммед әл-Қашқари. Патшалық Ресей мен Кеңес Одағы кезінде түріктердің аты-жөндері -ов, -ова, -ев, -ева болып бітетініндей, Түркі-Ислам өркениеті кезінде де түріктердің аты-жөндері араб пішінін алған еді. Егер тұлғамыздың толық аты-жөнін ашып, тарататын болсақ, ол Хүсейіннің баласы, Мұхаммедтің немересі және Қашқар қаласынан шыққан. Махмут жастайынан жақсы білім алды. Онсыз да Қарахандар мемлекеті өзінің ғылымы мен медреселерімен тарихта танымал. Махмут Қашқар қаласындағы Сәжие медресесінде оқыды. Онда сол кезеңнің Имам Захид Хусейн сынды белгілі ғалымдары сабақ беретін.

Махмуттың тегі Қарахан әулетімен тікелей байланысты. Мысалға, 1056 жылы Қашқарда билікке оның атасы Мухаммед Бурахан келді. Тарихтан мәлім болғандай, Қарахан әулетінің шығыс қанатын билеген өкілдері «бура» атағын алады. Ал әулеттің батыс қанатын билеген өкілдері «арыслан» атағын алады. Есімізге түсіре кетсек, Юсуф Хас Хажип Баласағұни өз еңбегін Баласағұн билеушісі Сүлейман Арысланханға тарту еткен еді. Қашқар қаласын Махмуттың атасынан кейін әкесі Хусейін билейді. Алайда, 1057 жылы қалада бүлік шығып, Махмут батысқа қарай қашуға мәжбүр болады. Осы кезден бастап, Махмут түріктердің тілдері туралы зерттеуін жүргізе бастайды. Диуанү лұғаттың берген мәліметіне қарасақ, Махмут түріктер тұратын барлық өңірді аралап, шарлап шыққан. Ақырында батыстағы оғыз-сечуктардың жеріне барып, одан әрі Бағдат қаласына жеткен. Шамамен 1075 жылы Махмут Бағдаттағы Ислам халифы Мұқтадирге өз еңбегін тарту етеді. 1080-жылдарда ол өз еліне қайтады. Өлім жылы кей деректерде 1101 деп көрсетілсе, кей деректерде 1126 деп көрсетіледі. Өлім жылы нақты болмаса да, жерленген жері нақты белгілі. Махмут Қашқар қаласының маңындағы Опал ауылында жерленген. Моласының үстіне үлкен кесене салынған.

Махмут Қашқариді Түркі өркениетінің ұлы тұлғасы деп атауымыздың себебі, әлбетте оның шығармасына байланысты. Түркі өркениетінің энциклопедиясы болып саналатын бұл кітаптан біз түріктерге қатысты барлық ақпаратты білеміз. Егер сол замандағы Түркі әлемімен жиырма бірінші ғасырдағы Түркі әлемін салыстыратын болсақ, мынаған көз жеткіземіз: түріктер әу бастан түрлі-түрлі диалекттерде сөйлеген. Бүгін жалпы түрік тілдері қазақ, қырғыз, татар, башқұрт, өзбек ұйғыр, түркімен болып бөлінсе, ол заманда түрік тілдері оғыз, қыпшақ, арғу, шигил болып бөлінген. Енді екінші бір жағынан түріктер әр түрлі диалекттерде сөйлеп, түрлі руға бөлінсе де, ортақ «түрік» деген ұғым болған. Оғыздар, қарлұқтар, арғулар, қыпшақтар өздерін «түрікпіз» деп атаған. Басқаша айтқанда түрік рулары өздерін бір өркениеттің, бір елдің, бір халықтың бөлшегі екендігін сезінген. Алтыншы ғасырда қалыптасқан «түрік» болмысы бес ғасыр бойы өз ықпалын жоғалтпаған. Түріктер ортақ мақалдармен, ортақ жыр-дастандармен, ортақ күнтізбемен  яғни ортақ құндылықтар әлемінде өмір сүрген. Ол заман бүгінгідей ақпараттық заман болмаса да, Махмут Қашқаридің еңбегі түрік білгелерінің, шежіре мамандарының қай түрік руының қайда отырғандығын, кімнен кім тарайтындығын жақсы білген.

Махмут Қашқари бізге он бірінші ғасырдың Түркі әлемін сипаттап береді. Ол кезең де бүгінгі жиырма бірінші ғасырдай түріктердің өрлеу кезеңі еді. Түріктер бүкіл Ислам әлемінде құрметке ие бола бастаған еді. Түріктер Исламның қорғаны, Алланың әскерлері деген атқа ие болды. ​


Түріктердің Ислам дінінің қабылдауымен Түркі өркениетіндегі ғылыми еңбектердің саны арта түсті. Бұл

👇
Открыть все ответы
Ответ:
Azizo44kka
Azizo44kka
25.05.2023

Наурыз мейрамы

Наурыз - барша мұсылман әлемі тойлайтын ұлы мереке, Ұлыстың ұлы күні, жыл басы. Бұл күні күн мен түн теңеледі, Самаркандтың көк тасы жібиді. Осы күннен бастап күн жылына бастайды және күн ұзарып, ал түн болса, керісінше қысқара бастайды.

Ертеректе бұл мерекені бүкіл ауыл болып дайындалып, үлкен той қылып тойлайтын болған. Қазірдің өзінде Наурыз мейрамының орны ерекше. Бұл күні қаланың бас көшелеріне қазақ халқының дәстүрлі киіз үйлері тігіледі. Алаңда барша халық жиналып, Наурыз жайлы қойылымды тамашалайды. Биылғы жылғы Наурызда қала әкімі барша тұрғындарды құттықтап, жылы лебізін білдірді.

Ұлттық тағам ет асылып, бауырсақ пен шелпек пісіріледі. Бірақ бұл күні ең басты тағам Наурыз көже болып саналады. Ол - жеті түрлі тағамнан дайындалатын көже. Киіз үйге келуші әрбір қонақ әдетте Наурыз көжеден ауыз тиеді.

Алаңға алтыбақан қойылып, жас жеткіншектер алтыбақанға мінеді. Ауылдық жерлерде ат жарыстары да ұйымдыстырылады.

Бұл күні адамдар бір - біріне деген реніштерін ұмытып, кешірімді болады.

Үйде де әжем бізге Наурыз көже пісіріп, ыстық бауырсақпен керемет көже іштік. Апам да шайға тәттілер әзірлеп, шелпек пісірді. Көршілерді қонаққа шақырып, бірге отырып шай іштік. Наурыз – біздің сүйікті мейрамымыз.

4,5(68 оценок)
Ответ:
cazuncko2016
cazuncko2016
25.05.2023
Тілімізде 7 септік жалғау бар. Атау – кім? не? Ілік – кімнін? ненін? –нын, -нін, -дын, -дін, -тын, -тін. Барыс – кімге? неге? қайда? –ға, -ге, -қа, -ке. Табыс – кімді? нені? -ны, -ні, -ды, -ді, -ты, -ті. Жатыс – кімде? неде? қайда? –да, -де, -та, -те. Шығыс – кімнен? неден? қайдан? –нан, -нен, -тан, -тен, -дан, -ден. Көмектес – кіммен? немен? –мен, -бен, -пен

Етістік дегеніміз-заттын қимылын іс арекетін білдіретін сөз табы.Онын сурақтары қайда? қайтіп? не істеді? не қылды? қайтты? т.б. Мысалы Айдар сабақ оқып отыр
4,6(10 оценок)
Это интересно:
Новые ответы от MOGZ: Қазақ тiлi
logo
Вход Регистрация
Что ты хочешь узнать?
Спроси Mozg
Открыть лучший ответ